Шодиев Т. Ш., Ишназаров А. И., Алимов Р. Х. ИҚтисодий ўсишнинг математик

N
F
F
F
F
F
a
a
N
F
F
N
n
a
n
a
a
a
1
3
2
1
1
1
0
1
1
...
3
2
1
1
3
2
1
0
3
2
1
1
0
...
...
3
2
1
3
2
1
a
F
F
F
F
a
F
F
F
F
a
a
n
n
a
n
a
a
a
a
n
a
a
a













. 
Иқтисодий ўсишнинг нисбий тезлиги ишлаб чиқаришнинг сарфлари 
бўйича эластиклиги дейилади ва одатда 
E
билан белгиланади. Демак, ҳар 

---

220 
қандай ўсиш омили (ресурс тури) учун ишлаб чиқаришнинг сарфлари бўйича 
эластиклиги 
i
i
i
i
a
N
F
F
N
E





(4) 
бўлади. 
Шундай қилиб, иқтисодий ўсиш кўрсаткичи сифатида ишлаб чиқарилган 
маҳсулот функциясидан фойдаланилса, сарфлар бўйича эластиклик барча ўсиш 
омиллари учун ўзгармас қийматга эга бўлиб, тегишли регрессия 
коэффициентларига тенг бўлади. Бошқача айтадиган бўлсак, маҳсулот 
ҳажмининг қанча бўлишидан қатъий назар, 
i
-туридаги ўсиш омилининг (ишлаб 
чиқариш ресурсини) сарфини 1 фоизга кўпайтириш, ишлаб чиқариладиган 
маҳсулот ҳажминининг 
i
a
фоизга кўпайтиради. 
Иқтисодий 
ўсиш 
таҳлилида 
қўлланиладиган 
ишлаб 
чиқариш 
функцияларининг хусусиятларини аниқлашда умумий эластикликнинг миқдори 
A
билан белгиланувчи регрессия коэффициентлари йиғиндиси муҳим 
аҳамиятга эга бўлади: 
n
a
a
a
a
A





...
3
2
1
. 
(5) 
Агар иқтисодий ўсишнинг барча омиллари 
k
мартага ўзгарса, ишлаб 
чиқариладиган маҳсулотнинг миқдори эса қуйидагича бўлади: 
     
 








n
a
n
a
a
a
kF
kF
kF
kF
a
N
...
3
2
1
3
2
1
0
N
k
F
F
F
F
k
A
a
n
a
a
a
a
a
a
a
n
n












...
3
2
1
3
2
1
3
2
1
...
(6) 
бу ерда: 
1

A
, 
1

A
ва 
1

A
қийматларини қабул қилиши мумкин. 
Агар 
1

A
бўлса, ишлаб чиқариш сарфини 
k
мартага кўпайтириш, ишлаб 
чиқариладиган маҳсулотлар миқдорининг, демак иқтисодий ўсишнинг ҳам 
шунча мартага ўсишига олиб келади. 
Агар 
1

A
бўлса, ишлаб чиқариш сарфини 
k
мартага кўпайтириш, ишлаб 
чиқариладиган маҳсулотлар миқдорининг, демак иқтисодий ўсишнинг 
k
мартадан ортиқроқ кўпайишига олиб келади. 

---

221 
Агар 
1

A
бўлса, ишлаб чиқариш сарфини 
k
мартага кўпайтириш, ишлаб 
чиқариладиган маҳсулотлар миқдорининг, демак иқтисодий ўсишнинг 
k
мартадан камроқ миқдорга кўпайишига сабаб бўлади. 
Иқтисодий ўсиш таҳлилида ишлаб чиқаришнинг сарфлари бўйича 
эластиклигидан ташқари бирор-бир омилнинг сарфини бир-бирликка 
кўпайтирганимизда ва бошқа омиллар ўзгаришсиз қолганда ишлаб чиқарилган 
маҳсулот миқдорининг ўзгаришини кўрсатувчи дифференциаллашган кўпайиш 
кўрсаткичи ҳам мавжуддир. 
Таҳлилнинг ишлаб чиқариш омилларининг умумий усули барча 
омилларнинг бир вақтда 1 фоиз ўзгариши маҳсулот миқдорининг қанчага 
ўзгаришини кўрсатувчи усулдир. 
Ўзаро алмашувнинг эластикли омилларининг дифференциаллашган 
ўсишнинг 1 фоизга ўзгариши билан белгиланади. 
Техник воситалар ва маънолари билан бир-биридан фарқ қиладиган 
юқоридаги ишлаб чиқариш функцияларидан учтасини кўриб чиқамиз. 
1. Кобба-Дуглас (КД) ишлаб чиқариш функцияси. 
2. ДЎЭ (Эрроу-Ченери ва бошқалар) функцияси ёки бошқача айтганда 
ишлаб чиқариш омилларининг доимий алмашинувининг эластиклиги 
функцияси. 
3. МЧҚ (Бруно) функцияси ёки бошқача айтганда маҳсулот ишлаб 
чиқариш омилларининг маълум чегарада қатнашиши функцияси.