Шодиев Т. Ш., Ишназаров А. И., Алимов Р. Х. ИҚтисодий ўсишнинг математик

 
 
 
 
 
 
 
 
 
K/L 
Y/L 
Consumption per 
person 
sY/N 
Y/N 
Saving per person 
2-расм 
(k+d)
K/L 
K/L 
I/L 
k+d 

---

237 
Аввал эслатиб ўтганимиздек, иқтисодиётнинг мувозонат ҳолати 
.
)
(
L
K
d
k
L
sY


да юз беради.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Солоу модели асосида ишчиларнинг малакаси ошишини иқтисодий 
ўсишга
 
таъсирини аниқлаш мумкин. Бунинг учун дастлабки ишлаб чиқариш 
функциясига айрим ўзгартиришлар киритамиз. Берилган шартга биноан 
Ўзбекистон иқтисодиётидаги жараёнларни қуйидаги ишлаб чиқариш 
функцияси орқали ифодалаймиз. 
Y
=
F
(
K
, 
L
)=
K
0.4
(
E
*
L
)
0.6
. Иккала томонини 
ишчилар сонига бўлиш натижасида юқори малакали ишчи меҳнат 
унумдорлигини аниқлаймиз: 
.
4
,
0








L
K
L
E
Y
Жамғарма фоизи 25 фоизга тенг десак, амортизация 5 фоизга тенг бўлса, 
аҳолининг йиллик кўпайиши 2 фоиз деб олсак ва иқтисодий ўсиш 2 фоизга тенг 
бўлса, барқарор иқтисодий ҳолат қуйидаги функция орқали ёзилади:
L
E
K
d
k
L
E
sY




)
(
(1) 
ёки 
)
(
l
k
b
a
l
y




(2) 
A 
E 
S/L, 
Y/L 
K/L 
S/L, 
Y/L 
E 
B 
3-расм. Солоунинг ўсиш модели 1999 (A) ва 2000 (B) 
a 
b 
(k+d)K/L 
(k+d)K/L 
sY/L 
sY/L 

---

238 
бу ерда: 
а
автоном омилнинг ўсиш тезлиги, 
b
- ЯИМ капиталга нисбатан 
эластиклик коэффициенти ва у бизнинг мисолда 0,4 га тенг. Биринчи ва 
иккинчи формуладан номаълумларни топамиз:












)
(
)
(
l
k
b
a
l
y
L
E
K
d
k
L
E
sY
,
бу ерда 
L
E
Y

ифода 
y
ва 
L
E
K

ифода 
k
га тенг. 
Бундан келиб чиқиб, 









)
2
(
4
,
0
3
2
)
5
2
(
25
k
y
k
y
, 







8
,
0
4
,
0
5
7
25
k
y
k
y
35
,
7
25
4
,
0
2
,
4
25







k
k
k
Демак, 
y
=9,8. Истеъмолнинг ўсиш темпини ҳисоблаймиз:
.
201
,
1
4
,
0









L
E
sY
EL
K
Агар технологик ўзгаришлар 5 фоизга ўзгарса, ишчиларнинг фондлар 
билан қуролланганлиги 1/0,05 фоизга, яьни бошқача сўз билан айтганда 20 
мартага ортади. Чунки, ҳар бир малакали ишчига тўғри келадиган фондлар 
K
/
E
*
L
ва меҳнат унумдорлиги 
Y
/
E
*
L
орқали топилади.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

239 
Назорат ва мулоҳаза учун саволлар 
 
1. 
Иқтисодий ўсиш омиллари қандай турларга бўлинади? 
2. 
Бир омилли иқтисодий ўсишни қандай тушунасиз?
 
3. 
Кўп омилли иқтисодий ўсишга таъриф беринг.
 
4. 
Даражали ва чизиқли функцияларнинг хусусиятларини тушунтириб беринг. 
5. 
Ишлаб чиқариш функциялари ва уларнинг турлари.
 
6. 
Ишлаб чиқариш функциясининг характеристикаларини тушунтириб беринг.
 
7. 
Иқтисодий тизимда чегараланган ресурслар қандай тақсимланади?
 
8. 
Иқтисодиётнинг нисбий ўсиш тезлигига тавсиф беринг.
 
9. 
Эластиклик коэффициентини тушунтириб беринг.
 
10. Иқтисодий жараёнларни прогнозлаш деганда нимани тушунасиз?
 
11. Прогнозлаш ва режалаштириш тушунчаларни фарқлари нимадан иборат?
 
12. Прогнозлаш турларини тушунтириб беринг.
 
13. Эвристик усулларни тушунтириб беринг.
 
14. Экстраполяция жараёнини қандай тушунасиз?
 
15. Интерполяция ва экстраполяция тушунчаларни фарқи нимадан иборат?
 
16. Ўртача сирғаниш усулини моҳияти нимадан иборат? 
17. Иқтисодий ўсиш жараёнларини прогнозлашни тушунтириб беринг. 
18. Кобба-Дуглас ИЧФ ёрдамида иқтисодий ўсиш жараёнини прогнозлашни 
тушунтириб беринг. 

---

240 
ГЛОССАРИЙ 
Мутлоқ устунлик 
– 
Мамлакатнинг бошқа мамлакатларга нисбатан кам 
харажатлар билан товарлар ишлаб чиқариши 
Амортизация 
ажратмалари 
– 
Асосий воситаларнинг бир қисмини уларни тиклаш 
учун ажратмалар 
Антимонопол 
сиёсат 
– 
Товар ишлаб чиқарувчилар ўртасида ишлаб 
чиқаришни монополлашувига қарши ва рақобатни 
ривожлантириш бўйича давлатнинг чора-тадбирлар 
тизими
Ташқи савдо 
баланси 
–
Маълум вақт давомида мамлакат экспорти ва импорти 
қиймати ўртасида нисбат 
Ишсизлик 
–
Ижтимоий-иқтисодий ҳодиса бўлиб, аҳолининг фаол 
қисми ўзига иш топа олмаслиги 
Давлат бюджети 
–
Даромадлар ва харажатларнинг келиб тушиш 
манблари ва асосий сарфланиш каналлари бўйича 
давлат сметаси 
Бюджет 
тақчиллиги 
–
Давлат даромадларидан давлат харажатларининг 
ортиб кетиш суммаси 
Ялпи ички 
маҳсулот 
–
Мамлакат миқёсида маълум даврда ишлаб чиқарилган 
товарлар ва кўрсатилган хизматларнинг бозор 
баҳоларидаги қиймати 
Ялпи ички 
инвестициялар 
–
Жорий йилда ишлаб чиқарилган барча ишлаб чиқариш 
воситаларининг умумий қиймати ҳамда товар-моддий 
захираларни тўлдиришга сарфланган харажатлар 
Давлатнинг 
ташқи қарзи