Шодиев Т. Ш., Ишназаров А. И., Алимов Р. Х. ИҚтисодий ўсишнинг математик

Прогнозлар 
Дастурлар 
Режалар 
Мақсадлар 
Ресурслар 
Ишлаб чиқариш 
комплекслари 
Ахборот алоқалар 
Моддий алоқалар 

---

230 
касб этади. Унинг кўрсаткичлар доираси келгусидаги режанинг кўрсаткичлари 
доирасидан жиддий фарқ қилиши мумкин. 
Прогнозли тадқиқот ечимларни асосли равишда танлаш учун жуда 
фойдали бўлади ва бундай жараён ташқи шароитлари муддатини баён қилиб 
беради. 
Прогнозлаш турлари. 
1. Прогнозлаш масштабига кўра макроиқтисодий ва микроиқтисодий 
прогнозларга ажратилади. 
2. Тузилиш интервали бўйича оператив, қисқа муддатли ва узоқ муддатли 
бўлиши мумкин. Қисқа муддатли прогнозда фақат миқдорий ўзгаришлар 
эътиборга олинади. Узоқ муддатли прогноз ҳам миқдорий, ҳам сифат 
ўзгаришларга асосланган бўлиб, ўз ўрнида ўрта муддатли ва узоқ муддатли 
бўлиши мумкин.
3. Прогнозлаш йўналишларига кўра изланишли ва норматив бўлиши 
мумкин. Изланишли прогноз – агар ҳозирги тенденциялар сақланиб қолса, 
иқтисодий тизим қандай ривожланади, деган саволга жавоб беради. Бошқа сўз 
билан айтганда, тизимга таъсир этувчи омиллар ўзгармаса, у қандай ҳолатга 
келиши мумкин? 
Норматив прогноз бўлажак мақсадларга эришиш учун тизимни 
ривожланиш йўналишларини ва муддатларини аниқлайди (белгилайди). Мақсад 
қилинган ҳолатга тизим эришиш учун, таъсир этувчи омилларга қандай 
ўзгаришлар киритиш зарур? Бошқа сўз билан айтганда қандай қилиб мақсадга 
эришиш мумкин?
 
 
9.10. Иқтисодий ўсиш жараёнларини прогнозлашда қўлланиладиган
усуллар таснифи 
Иқтисодиёт мураккаб тизим бўлиб яхлитлик, иерархик, эҳтимоллик, 
хусусиятларга эга ва шу шароитда бошқарилади. Айтиб ўтилган хусусиятларни 
эътиборга олган ҳолда прогнозлаштириш усулларини таснифи тузилган. 

---

231 
Прогнозлаш усуллари 2 катта гуруҳга бўлинади: формализациялаш ва 
эвристик усуллар (2-расм). 
2-расм. Прогнозлаш усуллари 
Шундай қилиб, илмий прогнозлашнинг энг муҳим шарти – 
прогнозланадиган объектларни бошқарадиган қонунларни чуқур ва ҳар 
томонлама ўрганишдан иборат. Объектив прогнозли тадқиқот конкрет материал 
асосида инсоннинг мақсадли фаолияти, иқтисодий жараёнларнинг объектив 
характерига, объектив детерминизмнинг сабабий қонунларига зид бўлмаслиги 
ҳақидаги умумий қоидани қўшимча равишда исботлаб беради. 
Прогнозли тадқиқотларни ташкил этиш ишнинг аналитик босқичи 
ҳисобланади, прогнозлаш методологиясида эса келажакнинг ҳозирги ва ўтган 
давр билан генетик алоқасини очиб бериш учун хизмат қилади. Прогнозлаш 
келажакни шакллантирадиган ҳозирги даврдаги омилларни аниқлашга ҳамда 
тараққиёт омилларига фаол таъсир кўрсатадиган тавсияларни ишлаб чиқишга 
қаратилгандир.