Шодиев Т. Ш., Ишназаров А. И., Алимов Р. Х. ИҚтисодий ўсишнинг математик

9.11. Миллий иқтисодиёт ривожланишини иқтисодий ўсишнинг 
эконометрик модели асосида қисқа даврга прогнозлаш
Миллий иқтисоднинг ялпи ички маҳсулоти (
Y
) асосан иккита омилга, 
капитал (
K
) ва ишчи кучига (
L
) ҳамда бошқа омилларга 
А
(автоном техник 
прогресс) боғлиқ. 
Y
=
A
F
(
K
,
L
). Жон бошига тўғри келадиган ЯИМга таьсир 
этувчи омилларни аниқлаш лозим. 
 

---

235 
K/N 
K/N* 
Y/L 
A 
(Y/N)* 
Y/N=A
f
(K/N) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1-расм. Меҳнат унумдорлиги билан фонд сиғим орасидаги функционал 
боғлиқлик
 
 
Юқоридаги функцияни ишчилар сонига бўламиз 







L
K
Af
L
Y
, ва унда 
меҳнат унумдорлиги автоном омилларга ҳамда ишчиларнинг асосий фондлар 
билан таъминланиш даражасига боғлиқ. Бу боғлиқлик 1-расмда тасвирланган. 
Расмда автоном омиллар ўзгармас деб қабул қилинган. Расмдан кўриниб 
турибдики, ҳар бир қўшимча капитал бирлиги меҳнат унумдорлигига таьсири 
камайиб боради. 
Технологик тараққиёт омили ўзгармас бўлганда иқтисодиёт 
А
нуқтада 
бўлади ва бу шароитда 
Y
ва 
K
бир хил темпда ортади ва 
Y
/
K
нисбати ўзгармас 
бўлади. Бу ҳолат иқтисодиётнинг “тинч” ҳолати деб аталади. Демак, 
иқтисоднинг барқарор ҳолати шарти:
k
K
K
L
Y
l





тенглиги билан ифодаланади.
Кейинчалик капиталнинг ўсиш темпи икки хил инвестицияга боғлиқ 
бўлади: (
I
) соф инвестициялар капитал заҳираларини оширади (Δ
I
) ва 
фондларни алмаштиришга кетган инвестициялар амортизация қийматини 
қоплайди (
d
). Яъни: 
.
)
(
K
d
k
K
d
K
K
dK
K
I















---

236 
Натижасида вертикал ва горизонтал ўқлар орасидаги алоқани қуйидагича 
изоҳлаймиз: 
.
)
(
L
K
d
k
L
sY


Тенгламадан кўриниб турибдики, жами жамғармани ишчилар сонига 
бўлингани ишчиларнинг фондлар билан қуролланишини капиталнинг ўзгариш 
тезлиги плюс асосий фондларнинг эскириш фоизига кўпайтмасига тенг. 
Ёпиқ иқтисодиётда савдо баланси нолга тенг, чунки 
S
=
I
. Демак, чап 
томондаги тенглик бошқача ёзилиш мумкин: 
sY
(
s
=
S
/
Y
) ва ўнг томони 
инвестиция функцияси билан алмаштирамиз: 
.
)
(
K
d
k
sY


Тенгликнинг иккала томонини ишчилар сонига бўлиш натижасида 
вертикал ва горизонтал ўқлар орасидаги алоқани қуйидагича изоҳлаймиз:
.
)
(
L
K
d
k
L
sY


Тенгламадан кўриниб турибдики, жами жамғармани ишчилар сонига 
бўлингани ишчиларнинг фондлар билан қуролланишини капиталнинг ўзгариш 
тезлиги плюс асосий фондларнинг эскириш фоизига кўпайтмасига тенг. 
Чап томондаги тенгламани диаграммада жойлаштириш учун 
Y
/
L
бўлинмани доимий жамғарма темпига кўпайтирамиз. 
Y
/
L
ва 
sY
/
L
оралиғи жон 
бошига тўғри келадиган истеъмол миқдорини, 
sY
/
L
чизиғининг пастки қисми 
жон бошига тўғри келадиган жамғарма миқдорини ифодалайди. Бу 2-чизмада 
кўрсатилган. Ушбу тенглик учун баъзи бир ҳисобларни қилишимиз мумкин 
.
)
(
L
K
d
k
L
sY

