|
V БОБ. ХЎЖАЛИК ЮРИТУВЧИ СУБЪЕКТЛАРДА МАЖБУРИЯТЛАРНИ ҲИСОБГА ОЛИШ.
V.1. ЖОРИЙ МАЖБУРИЯТЛАРНИ ҲИСОБГА ОЛИШ.
Корхоналар фаолияти давомида турли корхона ва шахслар билан савдо-сотиқ ишларини амалга оширишларига тўғри келади. Айрим корхоналарга маҳсулот ва товарлар етказиб берилса, айрим корхоналардан турли қийматликлар сотиб олинади. Сотиб олиш давомида корхонанинг кредиторлик қарзлари пайдо бўлади. Корхонага шартнома асосида материаллар, товарлар ва бошқа қийматликларни етказиб берувчи ҳамда хизматлар кўрсатувчи корхоналар мол етказиб берувчилар ва пудратчилар деб аталади.
Мол етказиб берувчилар ва пудратчилар билан бўладиган ҳисоб-китоблар тегишли ҳисобварақларда ҳисобга олиб борилади. Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга бўлган қарзларнинг жорий қисми қуйидаги ҳисобварақларда ҳисобга олинади:
6010 - «Мол етказиб берувчи ва пудратчиларга тўланадиган тўловлар»
6020 - «Берилган векселлар»
6010 - «Мол етказиб берувчи ва пудратчиларга тўланадиган тўловлар» ҳисобварағида товар-моддий бойликлар, бажарилган ишлар, кўрсатилган хизматлар ва бошқа активларни олганлиги юзасидан мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга мавжуд бўлган қарзлар ҳисобга олинади.
6010 - «Мол етказиб берувчи ва пудратчиларга тўланадиган тўловлар» ҳисобварағи келиб тушган товар-моддий бойликлар, қабул қилинган иш ва истеъмол қилинган хизматларнинг ҳақиқий қийматига кредитланади ва ушбу суммага мазкур бойликларни ёки тегишли ҳаражатларни ҳисобга олувчи ҳисобварақлар дебетланади.
Мол етказиб берувчи ва пудратчиларга бўлган қарзларнинг тўланиши 5010 - «Миллий валютадаги пул маблағлари», 5110 - «Ҳисоб-китоб ҳисобварағи», 5210-5220 - «Валюта ҳисобварақлари» ҳисобварақларининг кредити ҳамда 6010 - «Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган товарлар» ҳисобварағининг дебети бўйича ёзувлар амалга оширилади. Агар мол етказиб берувчи ва пудратчиларга бўлган қарзлар аввалдан берилган бўнаклар ҳисобига камайтирилса, 6010 - «Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган товарлар» ҳисобварағининг дебети ҳамда 4310-4330 - «Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга берилган бўнаклар» ҳисобварақларининг кредитига ёзувлар қилинади.
6010 - «Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган тўловлар» ҳисобварағи бўйича аналитик ҳисоб тақдим этилган ҳар бир ҳисобварақ ва мажбурият бўйича, режали тўловда эса ҳар бир мол етказиб берувчи ва пудратчи бўйича алоҳида юритилади.
6010 - «Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган тўловлар» ҳисобварағи мол етказиб берувчининг акцепт суммаси меъёридаги ҳисоблашиш хужжатларига асосан кредитланади. Агар мол етказиб берувчиларнинг ҳисоблашиш хужжатлари олдиндан тўланган бўлса, лекин омборга келган моддий бойликлар шартномада келишилган сифати, миқдори, шунингдек, баҳосига мос келмаса, 6010 - «Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган тўловлар» ҳисобварағи кредитланади ва аниқланган тегишли суммага 4860 - «Даъволар бўйича олинадиган ҳисобварақлар» ҳисобварағи дебетланади.
6020 - «Берилган векселлар» ҳисобварағида корхонанинг товар-моддий бойликлари ва бошқа активларни, бажарилган ишларни ва кўрсатилган хизматларни сотиб олиш учун берилган векселлари акс эттирилади. Тўланадиган векселлар фоизли ёки фоизсиз бўлиши мумкин. Фоизли векселлар векселнинг асосий суммасини номинал қийматини ва белгиланган фоиз миқдорини аниқ кўрсатади. Фоизсиз векселлар ҳақикатда фоиз тўлашни назарда тутади, чунки бундай векселларнинг номинал қийматини қоплаш муддатида тўланадиган ягона суммани ташкил этадиган қарз ва фоиз суммаларини ўзида акс эттирилади. Ушбу ҳисобварақнинг кредитида сотиб олинган товар-моддий бойликлар, бошқа активлар, бажарилган ишлар ва хизматлар учун вексел билан таъминланган жорий мажбуриятлар акс эттирилиб, улар қопланиш давригача ҳисобга олинади. Векселлар бўйича мажбуриятлар қопланса, тегишли пул маблағларини ҳисобга олувчи ҳисобварақларнинг кредити ва 6020-«Берилган векселлар», 6920-«Ҳисобланган фоизлар» ҳисобварақларининг дебетида ушбу муомалаларга тегишли суммалар акс эттирилади.
6020-«Берилган векселлар» ҳисобварағи бўйича аналитик ҳисоб берилган векселларнинг ҳар бир тури бўйича олиб борилади.
Тўлов муддати ўтган векселлар бўйича ҳисоб алоҳида юритилади.
1-мисол. Келиб тушган товарлар учун мол етказиб берувчилар томонидан берилган ҳисобварқ-фактуранинг акцептланиши:
Д-т 2910-«Омбордаги товарлар» ҳисобварағи
К-т 6010-«Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган тўловлар» ҳисобварағи
2-мисол Мол етказиб берувчиларга бўлган қарзлар валюта
ҳисобварақларидан тўланди:
Д-т 6010-«Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган тўловлар» ҳисобварағи
К-т 5210-5220-«Валюта ҳисобварақлари» ҳисобварағи
Ажратилган бўлинмалар, шўъба ва қарам хўжалик жамиятларига тўланадиган тўловларни ҳисобга олиш.
Ажратилган бўлинмалар, филиаллар, ваколатхоналар, қарам хўжалик жамиятларига мавжуд бўлган қарзлар қуйидаги ҳисобварақларда ҳисобга олиб борилди.
6110 - «Ажратилган бўлинмаларга тўланадиган ҳисобварақлар».
6120 - «Шўъба ва қарам хўжалик жамиятларига тўланадиган ҳисобварақлар».
Ажратилган бўлинмалар, шўъба ва қарам хўжалик жамиятларига қуйидаги муомалалар бўйича қарзлар ҳисобга олинади.
ажратилган мулклар бўйича;
ўзаро берилган моддий бойликлар бўйича;
маҳсулот сотиш бўйича;
бўлинма ишларига меҳнат ҳақини тўлаш ва шунга ўхшаш ҳисоблашишлар бўйича;
6110 - «Ажратилган бўлинмаларга тўланадиган ҳисобварақлар», 6120 - «Шўъба ва қарам хўжалик жамиятларига тўланадиган ҳисобварақлар» ҳисобварақларининг кредитида бўлинмалар, шўъба ва қарам хўжалик жамиятлари билан турли муомалалар бўйича мажбуриятлар суммаси, моддий бойликлар, пул маблағлари ва бошқа ҳаражатларни ҳисобга олувчи ҳисобварақларнинг дебети билан корреспонденциясида ёзувлар амалга оширилади.
Бўлинмаларга, шўъба ва қарам хўжалик жамиятларига тўланадиган тўловлар ҳисобварағи бўйича аналитик ҳисоб ҳар бир бўлинма, шўъба ва қарам хўжалик жамиятлари билан амалга оширилган муомалаларнинг турлари бўйича олиб борилади.
1-мисол. Ажратилган бўлинмалардан ярим тайёр маҳсулотларнинг кирим қилиниши:
Д-т 2110 - «Ўзида ишлаб чиқарилган ярим тайёр маҳсулотлар» ҳисобварағи
К-т 6110 - «Ажратилган бўлинмаларга тўланадиган тўловлар» ҳисобварағи
2-мисол. Шўъба ва қарам хўжалик жамиятларига бўлган қарзларни қоплаш мақсадида тайёр маҳсулотлар берилди:
Д-т 6120 - «Шўъба ва қарам хўжалик жамиятларига тўланадиган тўловлар» ҳисобварағи
К-т 2810 - «Омбордаги тайёр маҳсулотлар» ҳисобварағи
Do'stlaringiz bilan baham: |
