Sherobod agrosanoat texnikumi

Natura-o`lchov birligi deyilganda, o`rganilayotgan hodisaning ichki xususiyatini ifodalovchi og’irlik, uzunlik, hajm va boshqa birliklar tushuniladi. Masalan, ishlab chiqarilgan ko`mir – tonna, aholi soni – kishi, ekin maydoni – gektar, bosib o`tilgan masofa – kilometrlarda ifodalanadi.
Ba`zi murakkab hodisalarni ikkita va undan ortiq o`lchov birliklarining o`zaro birikmasi bilan tavsiflashga to`g’ri keladi. Masalan, yuk transportining bajargan ishi – tonna-kilometr (tashilgan yuk hajmi va bosib o`tilgan masofa), ish vaqti – kishi-soat yoki kishi kuni (ishlangan kun yoki soat va kishilar soni), iste`mol qilingan elektr energiya – kilovatt-soat (kilovatt va soat) va hokazolarda ifodalanadi.
SHunday qilib, murakkab hodisalarni ifodalovchi ikki va undan ortiq o`lchov birliklarining o`zaro birikmasi statistikada kompleks o`lchov birliklari deyiladi.
SHuni ham qayd qilish kerakki, natura-o`lchov birliklari ayrim hodisalarning iste`mol xususiyatlarini to`la hisobga olmaydi. Masalan, traktorni olaylik. Ularning sonini donada aniqlash mumkin. Ammo ayrim olingan traktorlar turlicha quvvatga, ya`ni turlicha iste`mol qiymatiga ega. SHunday ekan ularni to`g’ridan-to`g’ri dona hisobida sanab, umumiy sonini aniqlash mumkin emas, aks holda ularning iste`mol qiymatini hisobga olmagan bo`lamiz. natijada raktor bilan ta`minlanish va undan foydalanish haqida noto`g’ri ma`lumotga ega bo`lish mumkin. Bu sohada aniq tasavvur hosil qilish uchun traktorlarni shartli-natura birliklarida hisoblash kerak. Buning uchun maxsus shartli birlik qilib olingan shartli traktorga keltirish koeffitsientlaridan foydalaniladi.
SHartli natura – o`lchov birligi deyilganda bir xil turdagi iste`mol qiymatga ega bo`lgan hodisalarni bir xil birlikka keltiruvchi o`lchov birliklari tushuniladi. Bu birlik (koeffitsientlar) negizida o`rganilayotgan hodisalarning muhim iste`mol qiymatiga asoslangan nisbatlar yotadi. Masalan, statistika va rejalashtirish amaliyotida traktorlar – etalon traktorlarda, 4 o`qli yuk vagonlari – ikki o`qlilikka, sovunlar – 40 foiz yog’lilik darajasiga aylantirilgan holda ifodalanadi.