Sharobiddin tojiboyev, nasibaxon naraliyeva

iplari 
hosil boMadi, uning hujayralari kriposporangiylarga aylanadi. 
Gonim oblastlarning to ‘plamini 
g o n im o k a r p
deyiladi. Bir qator 
floridiyalarda gonim okaф p o ‘st bilan o ‘ralgan. Bunday tuzilmani- 
s is to k a r p
deyiladi. K aфosporangiylarda diploid tetrosporalar hosil 
boMadi. 
Tetrosporofit va tetrosporangiylarda reduktsion boMinish 
ro‘y
beradi. Gaploid tetrasporalar gaploid gametofitga aylanadi. 
B u n d ay 
hayotiy davrda ( bitta gaploid gam etofit va ikkita diploid- 
gap losp orafit 
va tetrasporofit ) qizil suvoMlaming k o ‘pchiligida 
uchraydi, 
bir qator farqlanishlar ham bor. Bunday o ‘ziga xos 
h a y o tiy
davrda tarixiy taraqqiyot davrida xivchinning y o ‘qolishini 
q oplagan.
Qizil suvo‘tlardagi tetrasporalarning joylanishi turlicha. Qizil 
lu vo'tlardagi karpogan pasti kengaygan, tepasi cho‘zilgan (tri- 
XOgina) 
kolbaga o ‘xshashdi. K aф ogonda ikkita yadro boMib, 
bittasi-trixoginada joylashgani karpogon yetilganidan keyin y o ‘q
291

---

bo ‘lib ketadi. Ikkinchi karpogan pastida joylashgani u rg ‘ochi 
gameta vazifasini bajaradi. K arpogan qizil s u v o ‘tlam ing k o ‘pchi- 
ligida 
karpogen shoxchalarida 
hosil b o ‘Iadi, ular k o ‘pchilik qizil 
s u v o ‘tlarda rangsiz bo'ladi.
Spermatsitlar sperm atangiylarda bittadan hosil bo'ladi. Yosh 
spermatangiylarda yadro apikal qism ida joylashadi. Yetilgan 
spermatsiy bir hujayrali, uni qattiq p o ‘sti y o ‘q, shilimshiq bilan 
o'ralgan, xloroplastlari b o ‘lishi mumkin.
Spermatsiy suv oqimi bilan trixoginaga borib to ‘qnashganidan 
keyin hujayra devori eriydi. Erkak yadro trixoginadagi kanal orqali 
o ‘tib kaф ogondagi gaploid yadro bilan q o ‘shiladi. Gonim okarpning 
keyingi rivojlanashi qizil suvo‘tlardan ( karposporofitda ) turlicha 
tarzda o'tadi. Avvalo gonim oblastning iplari karpogonning kirish 
qismidan bevosita rivojlanishi mumkin. Ikkinchidan ko ‘pchilik qizil 
suvo‘tlarda gonim oblastlar ko ‘shim cha vegetativ hujayralar -
auksillyarlarsiz rivojlanishi mumkin.
Qizil suvo‘darning ekologiyasi va ahamiyati ham etiborga 
loyiq. H ozir fanga m alum b o ‘lgan qizil suvo‘tlam ing anchagina 
k o ‘pchiligi dengizlarda tarqalgan, ular Dunyo okeanining barcha 
dengizlarida bor va faqat 200 ga yaqin turlarigina chuchuk suv 
havzalar: daryo, k o ‘llarda uchraydi.
Qizil suvo'tlar hujayralarining tarkibida q o ‘shimcha qizil 
pigmentlari tufayli ancha chuqurliklargacha ( 100-200 m ) tushib 
o ‘saoladi. Ular hosil qilgan o ‘tloqlar k o ‘p hollarda 20-40 m etrlarda 
tugaydi. Ular litoralda ayniqsa k o ‘p. Ayrim bagryankalar suv urilib, 
sachrab turadigan joylarda ham o ‘sishga moslashgan. Qizil 
suvo‘tlam ing orasida quruqlik sharoitida tarqalganlari oz b o ‘lsa 
ham bor.
Dengizlarda qizil suvo‘tlar ham m a joylarda uchraydi. Ular 
qoyalar, katta toshlar, 
shag‘alda suniy qurulmalar, boshqa 
o ‘simliklar ustida va dengiz xayvonlarining qattiq sovutlarida ham 
o ‘sadi. Bagryankalam ing k o ‘pchiligi boshqa suvo'tlarning shu 
jum ladan qizillarning ustida ham o ‘sadi. B unday epifitlarning 
orasida obligatlari ham bor, m asalan, 
Polysiphonia lanosa
q o ‘n g ‘ir 
suvo‘t 
Ascophyllum
ustida o ‘sadi. 
Polysiphonia —
obligat epifit 
boshqa tekinxo‘rlardan farqlanib u xujayindan oziq m oddalam i 
olmaydi, u o ‘ziga zarur oziq m oddalam i fotosintez hisobiga hosil 
qiladi.
292

---

Bagryankalar orasida xaqiqiy tekinxo‘r, chala tekinxo'r hayot 
kcchiradiganlari, xo'jayin hisobiga oziqlanadiganlari ham bor. Qizil 
suvo‘t!ar orasida 
adelfo tekin xo ‘rlar
yani taksonamiya jihatidan 
o'zining x o Ljayini bilan bogianganlari va 
a llotekinxo ‘rlar-o‘z\ning
xo‘jayinniga taksanomik bog'lanm aganlari ham mavjud. Adelfote- 
kinxo‘r hayot kechiradigan qizil suvo‘tlam ing gratsilyariyalar, 
gigartinalar, plokamiyalar, rodum eniyalar tartiblarining suvo‘tlari 
orasida uchraydi.
Qizil suvo‘tlar dengizlaming ekotuzulmasida muhim ahamiyat 
kasb etadi. Ular birlamchi maxsulot yaratuvchi va dengizdagi 
boshqa organizm lar uchun qarargoh hisoblanadi. Qizil suvo‘tlardan 
odam lar o ‘zlarining turmushlarida keng foydalanadilar. Oziq 
maxsuloti sifatida butun dunyoda 
Bangia, Porphyra, Dermonema,
Asparagopsis, Grateloupia, Gigartinia
turkumlaridan foydalaniladi.
Qizil suvo'tlar poligalaktanlar - agar, agaroza, karraginan hosil 
qiladi. Agar - agarofit suvo‘tlar -
Gelidium, Gracilaria, Pterocla-
dium
turkumlariga mansublaridan olinadi. Hozirgi kunda agar ishlab 
chiqaruvchi m am lakat Yaponiyada XVII asrdan boshlab har yili 
butun dunyo b o ‘ylab ishlab chiqariladiganning yarmi 3500 tonna 
agar 
olinadi.
Agar mikrobiologik tadqiqotlarida katta ahamiyatga ega. 1-2% 
agar solingan oziq m oddalar bakteriyalar, zam burug‘lar uchun 
foydalaniladi. Agar zaharsiz b o ‘lganligidan undan oziq-ovqat 
sanoatida m armelat, qo‘yiq murabbo-jem, mayonez tayyorlashda, 
go‘sht va baliqlam i konservalashda foydalaniladi.
Karraganinlar 
Chondrus, Mastocarpa ustellatus
turlaridan 
olinadi. Bu m aqsadlar uchun Fillipin mamlakatida eucheuma va 
Kappaphyces turkumlarining suvo‘tlari maxsus k o ‘paytiriladi. Bir 
yild a 
13 m ing tonnaga yaqin karraginanlar olinib uning yarmidan 
ko‘prog‘i yevropaga, qolganlari boshqa mamlakatlarga yuboriladi. 
Karroginan zaharsiz shu boisdan undan oziq-ovqat sanoatida,