Sharobiddin tojiboyev, nasibaxon naraliyeva

Cystosira va Delesseria qizil suvo‘tlari.
X loroplastlar qizil suvo‘tlarda turlicha shakllarga ega. K o‘pchi- 
ligida ularsitoplazm aning chekkasi bo ‘ylab parital joylashgan. 
Plastidlami shakli 
disk yoki tasm aga o ‘xshash. Bir necha 
turkum larida xloroplastlar yulduzcha shaklida, ular hujayraning 
o ‘rtasida joylashgan. X loroplastlam ing shakli bitta suvo‘tning 
o'zid a ham ch o‘ziq, tasma, disk k o ‘rinishlarda ham b o ‘ladi. Xloro- 
plastlam ing shakli suvo‘tning yoshiga hujayraning o ‘lcham lariga 
bo g‘liq holda yoritilish, aeratsiya bilan ham o ‘zgarishi mumkin. 
Qizil suvo‘tlarning ayrim laridagi xloroplastlarda pirenoidlar ham 
bor, ularning vazifalari haqida hozircha m alum otlar y o ‘q.
H ar bir xloroplast o ‘zining hususiy ikki qavat mem branasi bilan 
o ‘ralgan. Tilalcoidlar glaukotsistofitlardagi kabi bittadan teng 
m asofada joylashgan, to ‘plam hosil qilmaydi.
Xlorofillardan qizil suvo‘tlam ing plastidlarida xlorofill a 
mavjud holos, u q o ‘shim cha pigm entlar-qizil fikoeritrin, k o ‘k 
fikotsianin va allofikotsianin bilan qoplangan. Bu fikobilinlar 
tilakoidlar yuzasidagi yarim sferik, yarim disk fikobilisam alarda 
joylashgan.
Fikoeritrin qizil suvo‘tlarda xech b o ‘lm aganda 5 k o ‘rinishda ( 
v-fikoeritrin I va II, R -fikoeritrin I, II va I I I ) b o ‘lib ular yorug'likni 
yutish bilan farqlanadi. B archa besh tip qizil suvo‘tlarning turli 
guruhlarida turlicha m iqdorda tarqalgan. Fikotsianin R-va C- 
filcotsianinlar holida b o ‘ladi. Chuchuk suvlarda tarqalgan qizil 
suvo‘tlarda fikotsianin k o ‘p b o ‘lganligidan ular havorang-yashil
288

---

tusga ega. Kuchli yoritilgan joylarda tarqalgan qizil suvo‘tlar sariq, 
jigarrang yoki qora ranglarda boMishi, ularning hujayralarida 
y o ru g ‘likdan ximoyalovchi turli karatinoidlarning boMishi bilan 
b o g ‘liq. Fikobilin pigmentlar suvda eriydi.
Q o‘shimcha pigmentlardan muhimlari bo‘lib b-va v-karotin, 
lyutein va zeaksantin hisoblanadi. Bazi turkumlarga mansub qizil 
suvo'tlarda anteraksantin, vialoksantin, b-va v-kriptoksantin ham
bor.
Xloroplastdagi DNK diametri 1-2 mkm keladigan nukleotidlar 
xolida xloroplast b o ‘ylab tarqalgan.
Qizil suvo‘tlardagi g ‘amlangan maxsulot - bagryanka kraxmali 
( b-1,4 b o g ‘langan glyukon ). Yashil suvo‘tlardagidan farqlanib 
uning 
donalari 
xloroplastlarda 
emas,sitoplazmada 
to‘planadi. 
Yodning tasirida qizil rangga kiruvchi bagryanka kraxmali 
tarmoqlanmagan amilozadan iborat.
Qizil 
suvo‘tlarda ro ‘y beradigan 
fotosintezning muhim 
maxsuloti b o ‘lib quyi molekulali uglevodorod 
flo rizid
hisoblanadi. 
Uning miqdori ayrim vakillarning tallomlarida quruq og‘irligiga 
nisbatan 10% gachani tashkil qiladi. U hujayrada osmoregulyatsiya 
vazifasini bajaradi. Florizid qizil suvo‘tlaridan tashqari ko‘k-yashil 
va kriptofitlarda ham uchraydi. Uning kontsentratsiyasi muhitda 
sho‘rlanishni ortishi bilan k o ‘payadi. Qizil suvo‘tlaming ayrimlari 
ko‘p atomli spirtlarni ham g ‘amlaydi.
Qizil suvo‘tlam ing hujayrasini devori am orf matriks va 
fibrillardan iborat. Flujayra devoriga mustahkamliknisellyulozadan 
fibrillar beradi. 
Bangia
va 
Porphyra
turkum larida hujayra devori- 
ning fibrillyar qismi v-1,3 bog‘langan ksilandan (ksiloza polime- 
rid a n ), am orf qism m annanlardan iborat.
Polisaxarid am orf matriksdagi eng muhim modda b o ‘lib agar, 
agarod, karraginan hisoblanadi. Bu moddalarni qaynoq suv bilan 
ajratish mumkin. U lar hujayra devorining quruq massa hisobida 
70% gachasini tashkil qiladi. Bir qator qo‘n g ‘ir suvo‘tlarda 
hujayrasining devorida asosan oqsildan iborat kutikula ham bo‘ladi.
Qizil suvo ‘tlarning k o ‘payishida mitoz, meyoz vasitokinez ro ‘y 
beradi. Elektron m ikroskop yordamida qizil suvo‘tlardagi yadroni 
bo'linishi k o ‘plab turkumlarga m ansublarida o ‘rganilgan. Ularda 
ro‘y beradigan m itoz yarim yopiq atsentrik tipga mansub. 
Polysi-
phonia
turkum iga mansub suvo‘tlar m isolida profazaning dastlabki
289

---

davrida 
qutbning bir tomonida to ‘q 
rangdagi 
polyar 
xaiqa 
k o ‘rinishdagi tuzilma hosil b o i a d i . B oshqa polyar xalqa karama- 
karshi qutbdagi yadro atrofiga ko'chadi. Profazaning ohirida polyar 
halqa b o ‘lg'u si urchuq qutbida joylashadi. Bu jo y d a mikronaylar 
hosil b o ‘la boshlaydi. Yadroni atrofida prenuklear endoplazmatik 
retikulum rivojlanadi, bu davrda yadrocha y o ‘qoladi.
•<*% 
*■ *'
э