!3. . fuda k o ' p c h i l i g i d e n g i z l a r d a t a r q a l g a n .
Q o 'n g ‘ir suvo'tlarining orasida bir hujayrali va koloniya hosil.
qilganlari y o ‘q, hammasi ko ‘p hujayrali. Bn yillik va ko‘p
yilliklari,
15-18 yilgacha faoliyatda boMadiganlari bor. Q o‘ng ‘ir suvo‘t-
larining tallomini uzunligi bir necha o'nlab metrlarga yetadiganlari
bor. Tallomining k o ’rinishi suvda tik turadigan, yotgan, qirqilgan,
yaxlit, yassi yaproq, qop, shoxlangan, buta shaklida b o ‘ladi.
TaUomni o ‘sadigan joyda birikishi rizoidi yoki tovon qismi bilan
amalga oshadi.
Tallom polimarialilar va fukuslarda aneha murakkab tuzilgan.
Ularda
hujayralami
maxsuslashuvi
hisobiga
to'qim aga
tabaqalashgan. Tallomda bir necha qavatli p o ‘stlok o ‘zak qismi aniq
farqlanadi. 0 ‘zak moddalami o ‘tkazish
mustahkamlik berish
.vazifalami bajaradi. Q o‘n g ‘ir suvo‘tlarini o'sishi interkalyar, apikal,
qisman bazal o ‘sadi.
Q o ‘n g ‘ir suvo‘t!aming rivojlanishida xivchinli bosqich faqat
gam etalar va zoosporalarda b o ‘ladi. Ikkita o ‘zaro teng b o ‘lmagan
xivchin hujayraning yonboshiga birikkan. Patsimon tuzilishli uzuni
oldinga, sillig‘i yoniga, orqaga yo ‘nalgan. Q o‘ng ‘ir suv o ‘tlar
hujayralarning qoplami qalin ikki yoki uch qavatli. Ichki qavat
k o ‘pinchasellyulozali tolalarda, tashqi pektinlisi algin kislota, uni
natriyli tuzi fukoidda va boshqa sulfatli polisaxaridlardan iborat.
Selluloza qo‘ng‘ir suv o ‘tlarida quritilgan tallomning 1-10%
qism ini tashkil etadi. Diktiotalar tartibining ayrim turkumlarida (
masalan, Dicyota) hujayrasining devorida arogonit k o ‘rinishida
ohak to ‘p!anadi. Q o‘n g ‘ir suvo'tlarining hujayralarida bittadan
anchagacha plastidlar b o ‘ladi. Xloroplastlari m ayda disk shaklida.
Ularning
shakli yulduz, tasma yoki yassi yaproq k o ‘rinishlarda ham
bo'ladi, ularning shakli hujayraning yoshiga karab o ‘zgarishi ham
mumkin.
X loroplastlam ing
p o ‘sti
to ‘rtta
membranadan
iborat.
Xloroplaslam i yaqinida yadro joylashadi. Periplast bo‘shliq aniq
ko'rinadi. Xloroplastlarda xlorofil, A b S b S2 bor. Fukoksantindan
tashqari v-karotin, vialoksantin, anteraksantin, neoksantin, diadi-
noksantin va diatoksantin mavjud. Ectocarpales
tartibiga mansub
turkum lam ing turlarini hujayralarida bitta yoki bir nechta noksimon
tuzulishli pirenoidlar bor. Q o‘ng‘ir suvo'tlarining ayrim turlarini
rivojlanishda hosil bo ‘ladigan liarakatli formalarida ko‘zcha bor,
259
ular fatotaksis xususiyatli. G ‘a m lan g an oziq maxsuloti-xrizola-
m inarin, usitoplazmadagi m axsus vakuolada. pirenojd yaqm ida
jo y lash g an . Hujayrada m annit va lipidlar ham m oy tomchilari
uchraydi.
Q o ‘n g ‘ir suvo‘tlarining yosh xali voyaga yetmagan hujayra
larida m ayda k o ‘plab vakuolalar b o ‘ladi. Kiskaruvchi vakuolasi
y o ‘k.sitoplazm ada feofitsin, taninlar tutgan fizoidlar bor. U lar
tallom ni ximoyalab xayvonlarni
yeb ketishdan saqlaydi, deb
hisoblanadi. Bundan tashqari tallomni yuzasida epifit suvo'tlar va
xayvonlam i
b o ‘lishiga
ham
to ‘skinlik
qiladi.
Hujayrasidagi
filirotaninlar xavoda oksidlanib suvo‘t kuritilganda ularga xos
q o ‘n g ‘ir tusni hosil qiladi. H ujayradagi yadroni soni odatda bitta,
ayrim vakillarida hujayrani yoshi ortishi bilan yadro soni ham
ko ‘payadi, yadrochasi bitta. Q o‘n g ‘ir suvo‘tlarining vegetativ
k o ‘payishi tallomni uzilib uni m ustakil rivojlanishi
Sphacelaria
turkum ida savatchalardagi kurtaklar yordam ida
Ficus
turkum ida
tovon qism idagi bir guruh hujayralarini m a ’lum sharoitda yangi
tallom hosil qilishi bilan am alga oshadi. Jinsiy k o ‘payish
harakat-
lanm aydigan tetra va ogam tarzda o ‘tadi. Gametalar k o ‘puyali
gam etangiylarda bittadan yuzaga keladi. Jinsiy k o ‘payishni am alga
oshiradigan qo‘n g ‘ir suvo‘tlarda 10 xilga yaqin feronlar aniklangan.
Q o‘n g ‘ir suvo'tlarining jinsiy k o ‘payish r o ‘y beradiganlarida spora
reduktsiyali gaplo-diplo biontli yoki gam etom orf rivojlanish ro ‘y
beradi. Jinssiz k o ‘payishda sporalar diploid sporofitlarda, bir uyali
sporangiylarda m eyoz davrida yuzaga keladi. Gaploid zoosporalar
v a tetrasporalar gaploid gam etafitni shakliantiradi, ularni ko'puyali
gam etangiylarida gam etalar hosil b o ‘ladi. Gam etalar o ‘zaro k o ‘shil-
ganidan keyin yuzaga kelgan zigota diploid sporofitni shakllan-
tiradi.
Rivojlanishning ikkinchi tipi gam eta reduktsiyali diplobiondda
reduktsion b o ‘linish gam eta hosil b o ‘lishida ro ‘y beradi. Q o ‘n g ‘ir
su v o ‘tlar kurrai zam inim izda
barcha dengizlarda tarqalgan, ulam i
zng k o ‘p rivojlanishi m o'tadil iklimli va qutb oldi kengliklariga
to ‘g ‘ri keladi. Tropiklarda ularning om m aviy tarda rivojlanishi
suvning sovugan vaktlariga to ‘g ‘ri keladi. Q o ‘n g ‘ir suvo‘tlar turli
narsalar-qoyalar, toshlar m olyuskalam ing ch ig ‘onoqlari, boshqa
su v o ‘tlarga birikkan holda o ‘sadi. Q o‘n g ‘ir suvo‘tlarni chuchuk
suvlarda 8turi uchraydi xolos. U lar
Nerbahdiella, ectocarpus.
260
Split Wi'lariu,
PseudohodaneUa.
Lithoderma,
Rleuracladia
va
Hin'h'rinniui
turkumi ariga .mansub.
(,)olng‘ir suvo‘thinning tabiatdagi
ahamyati beqiyos darajada
kiittii. Ular dengizlarning qirg'oqlarida organik moddaning asosiy
niunbai. k o ‘plab xayvonlam ing oziqlanishi, yashashjoyi, k o ‘payishi
uchun
xizraat qiladi.
Q o‘n g ‘ir suvo‘tlaridan oziq sifatida, xayvonlarga yem hashak,
Do'stlaringiz bilan baham: 
