Sharobiddin tojiboyev, nasibaxon naraliyeva

m eziokarion 
yoki 
dinokarion 
nomlanadi. Yadrodagi xromosoma 
mitotik davri davom ida kondensirlangan holatda boMadi. Xromoso- 
m alarda giston oksili xozirgacha y o ‘q deb hisoblanar edi. Ulardagi 
gistonlar erikariot hujayralaridek emas, ular juda oz miqdorda, shu 
sababli ular nukleosomalarda bilinmaydi. Dinofitalardagi DNK 
bim echa m arta spirallashgan, natijada y o ‘g ‘on ip hosil qiladi. 
D inofitalardagi azot asosi - 5- gidroksimetin uratsil 12-70 % gacha 
timin bilan almashgan. Bunday holat fakat bakteriallarda aniklan- 
gan. Shu bilan bir qatorda dinoflagenatlarning DNK si 5- matilin- 
tozinva odatdagiday boMmagan. N s -m etiladenin tutadi. Dinoflagel- 
latlarning hujayrasidagi holatlardan yana biri hujayrada DNK 
m iqdorini k o ‘pligi. Bir hujayrali erikariot organizmlar odatda 0,046 
dan 3 pg (pikogramm gacha(bitta hujayrada), dinofitalardagi DNK 
soni ancha k o ‘p-3dan 250 pg. Dinofitalardagi xromosomalarning 
soni R rorocentrum balticum turida 12-18 tadan, 
Ceratium Zirundi-
nella
turida 260-280. Gymnodinium turkumining ayrim turlarida 
500-600 tagacha yetadi. Xromosomalarning soni poliploid boMishi 
m um kin, bu fikmi rad etadiganlar ham bor. Dikarionlik barcha 
hujayralarda m avjud emas. Hujayrani boMinishdagi mitoz bir qator 
xususiyatlarga ega. Yadroda birnechta yadrocha b o ‘lib mitoz 
davrida y o ‘qoladi.sentriola y o ‘q. Yadro menbranasi mitozda 
saqlanadi va yadro ichida chuqurchalar hosil boMadi. Dinofitalarda 
xloroplastlar odatda disksimon, tasma, yassiyaprok va boshqa 
ko'rinishlarda boMib, hujayraning markazidan radial y o ‘nalishda 
yokisitoplazm ani chekkasida joylashadi. Ularning hujayradagi soni 
bitta va ju d a k o ‘pgacha boMishi mumkin. Dinofitaalardagi plastidlar 
besh tipda boMib har birini o ‘ziga xos tarixiy evalyutsiyasi bor.
D inofitaalarda peridinin tutgan plastidlar ko ‘p uchraydi, ular 
uchta m enbrana bilan o ‘ralgan. Asosiy karotinoid pigment xlorofil
275

---

bilan suvda criydigan y o ru g 'to ‘plovchi peridinin - xloroll-oqsilli
majmuani hosil qiladi.
Dmofitalarning plastidlarida peridinindan tashqari v-karotin 
diadinoksantin, dianoksantin va boshqa karotinoidlar bor. Perioidlar 
asosan harakatlanmaydigan va sovutlilarda bor xolos. Turli usullarni 
q o ila b olingan m a’lum otlarga k o ‘ra 5-guruhga mansub plastidlar 
birinchidan, 
dinofi talar 
um um iy 
ajdodlaridan 
kelib 
chikan, 
ikkichidan plastidning ajdodi gaptofit b o ‘lgan va peridin tutgan 
dinofitaiarning plastida uchlam chi simbioz natijasida kelib chikan. 
Bu qarashning tarafdorlari, qarshilari ham bor. Dinofitaiarning 
ikkichi tip xloroplastlari fukoksantin hosilalam i tutgan. Bu 
plastidlar uchta mem brana bilan qoplangan va geksanolfukoksantin 
va yoki butanol, fukoksantin, xlorofillar S| va S2 tutadi. Biroq ularda 
peridinin y o ‘q. Bu plastidlar gaptofitlar bilan uchlamchi simbioz 
natijasida-yuzaga kelgan deb hisoblanadi. Bu borada ham qat’iy fikr 
y o ‘q. Uchunchi tip plastid dinofitalarda to ‘rt m enbrana bilan emas 
ikki qavat bilan qoplangan va ularda nukleoforma y o ‘q. T o ‘rtinchi 
tip plastid asosiy karatinoid sifatida fukoksantin tutadi, yagona 
m em brana bilan o ‘ralgan, uni ostida yadro, mitoxondriy alar, 
ribosom alar, xioroplastli endoplazm atik turli xlroplastlar joylashadi. 
Beshinchi tip plastid ikkita m em brana bilan o ‘ralgan xolos, xlorofill 
a va b prazinoksantin tutadi, lamellalari uchtadan emas. Dinofita­
iarning chuchuk suvlarda tarqalganlari asosan kraxmal, dengizda- 
gilari lipidlar g ‘amlaydi. D inofitlar steriollar ham g ‘amlab boshqa 
suvo‘tlardagidan 4- b -m etilsteriolning k o ‘pligi bilan farqlanadi. 
Dengizlardagilarda denostriol k o ‘p.
Dinofitaalar oziqlanishiga ko‘ra avtotrof va m iksotrof va 
geterotrof boTishi mumkin. Bu guruh organizm lar orasida m iksotrof 
oziqlanish boshqalaridan k o ‘p uchraydi. A vtotrof dinafitlarning 
k o ‘pchiligi - auksotroflar, ularning o ‘sishi uchun V guruhi vita- 
m
inlari V,(tiam in), V ,2 (tsianokobalamin) va N (biotin) zarur. 
Fotosintezlovchi dinofitalar orasida fagatrofiya xususiyatlari ham 
bor.
Dinofitaalarga m ansub turlam ing yarmiga yaqin osm atrof va 
fagotrofli geterotroflardir. Fagatrofiyada dinofitalarda ko ‘p uchraydi 
yutilgan qattiq m oddalar hazm vakuolalarida hazmlanadi. Oziq 
m anbai b o ‘lib ular uchun suvo‘tlar, shu jum ladan dinofitalar ham, 
sodda xayvonlar, nem atodalar, polixetlarning qurtlari, pashsha
276

---

luximilari 
hisoblanadi. Ularni 
tutish uchun 
maxsus 
mosla- 
ma:poyacha( peduk), paypaslagich(tentakl), vual( pallium) mavjud.
Dinofitaalarning harakatlanadiganlari fototaksis xususiyatli. 
K o'zcha dinofitalarning 5% dagina bor xolos, ularning k o ‘pchiligi 
chuchuk suvlarda tarqalgan. K o‘zcha boMmagan hujayralarda ham 
fototaksislik bor. Dinofitalarda boshqa guruh organizmlarda 
uchram aydigan qisqaruvchi vakuolalarda osmatik bosimni nazorat 
qiladigan m axsus hosila - puzulalar mavjud. Puzulasitoplazm atik 
membranani ichiga qopsimon botib kirishi tufayli hosil boMadi. 
Puzulada kiskaravchi vakuoladay holat ro ‘y bermaydi. Puzula 
odatda ikkita kattarog'i hujayrani oldingi, kichigi orqa qismida 
joylashgan. Qisqaruvchi vakuolalar chuchuk suvlarda tarqalgan- 
larida topilgan xolos. Bitta yoki ikkita qisqaruvchi vakuola Prota- 
spidaceae oilasiga mansublarda uchraydi. Dinofitalarda otiluvchi 
tuzulm alar trixotsitlar, nematotsitlar, m ukotsitlar sifatida uchraydi. 
Trixotsitlarda spiral buralgan uzunligi bir nechta mikrometrli oqsilli 
fibrillalar bor. U lar ta ’sirlansa tekal plastinkalardagi tirxotsitlardan 
tashqariga otiladi. Kriptofitlardagi ejektosom alardan uzun ko'nda- 
langyoMli kesm asi kvadrat yoki romb tuzulishi bilan farqlanadi. 
N em atotsitlar trixotsitlardan uzun 20 mkm uzunlikkacha boradi.
M ukotsitlar- oddiy qop boMib hujayraning ustida shilliq 
ajratadi. Dinofitalarning k o ‘payishi vegetativ, jinssiz va jinsiy 
yoMlar bilan amalga oshadi. Vegetativ k o ‘payishda hujayra ikkiga 
uzunasiga yoki yonbosh y o ‘nalishda boMinadi.