Bular dengizlarda yashovchi ancha keng tarqalgan(1500 tur) hayvonlardir. Voyaga yetganlarining ko’pchiligida nerv naychasi va xorda bo’lmasligi bilan boshqa xordalilardan farqlanadi. Bundan faqat apendikulariyalar mustasno! Lichinkalik bosqichida esa ularda tipga xos belgilar aniq ko’rinadi.
Tanasining shakli haltasimon yoki bochkasimon.
Tanasining shakli haltasimon yoki bochkasimon.
Tashqaridan tanasi ko’pchiligida dildiroq yoki tog’ay moddadan iborat iborat alohida qalin qobiq-tunika bilan qoplangan. Tunika himoya vazifasini bajaradi. O’troq yoki yarim o’troq holatga ko’chish natijasida hosil bo’lgan.
Qobiqlilarning shunday sharoitga moslashuvi ularda ham jinsiy, ham jinssiz, ya’ni kurtaklanib ko’payish imkoniyatini yaratagan. Qobiqlilar germofrodit hisoblanadi.
Qobiqlilar yakka-yakka holda yoki koloniya bo’lib o’troq hayot kechiradi. Dengizlarning pelagik qismida erkin yashovchi boshqa turlari bor.
Dengizlarning chuchuk suvli joylaridan boshqa hamma joylarida uchraydi. Ko’p turlari tropik va subtropik dengizlarda yashaydi. Suvning yuqori qatlamidan to 5000 metr chuqurlikkacha trqalgan. Faqat Kaspiy va Azov dengizlarida bo’lmaydi.
Lichinkali xordalilar kenja tipi 3 ta sinfga bo’linadi:
Yuragi oshqozon oldida joylashgan, qonni harakatga keltiradi.
Yurakdan oldinga va orqaga qon tomir ketadi.
Halqum nafas olish organi ham hisoblanadi. Halqumda juda ko’p jabra yoriqlari ya’ni stigmalar bo’ladi. Stigmalar atrofida ko’plab kapillar qon tomirlari bo’lib, ularda gaz almashinuvi sodir bo’ladi.
Nerv sistemasi
Nerv sistemasi
Ayirish sistemasi
Nerv sistemasi og’iz va kloaka sifonlari orasida joylashgan, ichki bo’shlig’i bo’lmagan nerv tuguni – gangliyadan iborat
Voyaga yetgan assidiyada sezgi organlari bo’lmaydi.
Assidiya tanasida hosil bo’lib turadigan dissimilatsiya mahsulotlari ayrim hujayralar ichida to’planib turadi va ular organizmdan chiqarib yuboriladi.
Ko’payishi
Ko’payishi ham jinssiz, ham jinsiy usulda ketadi.
Jinssiz ko’payishi kurtaklanish orqali sodir bo’ladi. Bunda ona organizmi qorin tomonida halqum, ichak va yurak haltasiga ega bo’lgan kolbasimon bortma hosil bo’ladi. Keyinchali unda barcha organlar hosil bo’ladi. Yakka assidiyalarning kurtagi tez alohidalanadi va o’troq hayot kechira boshlaydi. Kaloniya bo’lib yashovchi assidiyalarda kurtak tanada qoladi va u ham kurtaklana boshlaydi.
Ko’payishi
Assidiya germofredit bo’lib, urug’lanishi ichki yoki tashqi. Uning zigotasidan harakatchan mikroskopik itbaliqqa o’xshash lichinka chiqadi.
Assidiyalarning jinsiy ko’payishini rus olimi A.O.Kovalevskiy o’rgangan
Lichinkaning tuzilishi
Lichinkaning halqumi kichik va jabra teshiklari soni kam bo’ladi.
Lichinkaning tuzilishi voyaga yetgan assidiyaning tuzilishidan tubdan farq qiladi. Lichinkada ektodermadan xordalilarga xos bo’lgan nerv nayi hosil bo’lib, u ektodermaning ostiga joylashadi.
Ichak endodermasidan xorda hosil bo’ladi.
Ichak naychasining yon tomonidan mezoderma qavati va selom hosil bo’ladi.
Itbaliqsimon lichinka erkin suzib yuradi. Bu davrda uning nerv sistemasi ancha takomollashadi. Nerv nayining ldingi qismi kengayib ancha murakkab pigmentli ko’zcha va statotsitli pufakcha hosil bo’ladi. Lichinka shu holatda uzog’i bir kun, qo’shimcha eas bir necha soat yashaydi. Keyin tanasing oldingi qismida joylashgan so’rgichlari yordamida biror predmetga yopishadi
Metomorfoz bilan rivojlanishi:
Lichinka predmetga yopishgandan so’ng, unda murakkab regressiv metamorfoz sodir bo’ladi.
Suzib yuruvchi lichinkada shakllana boshlagan tunika tez rivojlanadi.
Nerv naychas, ko’zcha, miya haltachasi avval kichrayib keyin yo’qoladi. Bundan faqat pufakchaning gangliya hosil qiluvchi yo’g’on qismi saqlanib qoladi.
Halqum kengayib, jabra teshiklari soni ortadi.
Og’iz va anal teshiklari yuqoriga siljiydi.
Tanasi voyaga yetgan assidiyaga xos xaltachasimon shaklga kiradi.
