Шахс ва жамият ўқитувчи учун услубий қўлланма

6-мавзу. Давлат ва фуқаро мажбуриятлари


ҚЎШИМЧА ИЗОҲЛАР
Халқаро ҳуқуқ
XX асрда халқаро ҳуқуқ жиддий ўзгаришларга учраганлигини ҳисобга олиш керак. Масалан, 1899 ва 1907 йиллардаги Гаага конвенцияларининг қоидаларида давлатларнинг уруш очиш ҳуқуқини чекловчи ва уруш қонуний бўлиши учун ҳарбий ҳаракатларни олдиндан огоҳлантирган ҳолда бошлаш талаб қилинишини кўрсатувчи ҳеч қандай юридик меъёрлар йўқ. Одатда уруш давлатлар ўртасидаги низоларни ҳал этишнинг халқаро усулларидан бири ҳисобланарди. “Уруш қилиш ҳуқуқини” тан олувчи халқаро ҳуқуқда эса урушни халқаро низоларни ечиш усули сифатида инкор этадиган тамойил ва меъёрлар мавжуд эмас эди.
Иккинчи жаҳон урушидан сўнг ўтган ўн йилликлар мобайнида халқаро ҳуқуқнинг асосий тамойиллари тубдан ўзгарди.
Халқаро ҳуқуқнинг асосий тамойилларидан бир-бири билан ажралмас боғлиқ бўлган давлатларнинг асосий ҳуқуқ ва мажбуриятлари келиб чиқади. Бироқ, бу ҳуқуқ ва мажбуриятларнинг ҳамма томонидан тан олинган ягона рўйхати йўқ. 1949 йилдаёқ БМТ Бош Ассамблеясининг топшириғига биноан Давлатларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари Декларациясининг лойиҳаси тайёрланган эди. Ўз фикрларини тақдим қилган давлатлар сони жуда кам бўлганлиги сабабли Бош Ассамблея 1951 йилда лойиҳа муҳокамасини қолдиришга қарор қилди, бу лойиҳа ҳозирги пайтга қадар ҳам қабул қилинган эмас.
Конституция ва халқаро ҳуқуқ
Давлат конституцияси асосий ҳуқуқий ҳужжат бўлиб, бошқа ҳар қандай ҳуқуқий ҳужжатларга нисбатан олий юридик кучга эга. Ана шундай ҳужжат бўлмиш Конституция давлатнинг ташқи алоқаларини, халқаро муносабатларда давлат ҳокимияти идораларининг ваколатларини ҳамда ташқи сиёсат тамойилларини белгилаб беради.


УМУМИЙ УСЛУБИЙ МАСЛАҲАТЛАР
Ушбу мавзу муҳокамаси давлат ҳамда ҳар қандай фуқаро томонидан ўз зиммасига олган мажбуриятларини ихтиёрий бажаришнинг моҳиятини аниқроқ англаб олиш имконини беради. Бунда қоидаларга риоя қилиш ҳар бир киши учун фойда келитиришини тушуниб олишга эришиш муҳимдир. Ўқувчилар давлат суверенитети ҳодисасини ва фақат давлатларга тегишли бўлган ҳуқуқларни, яъни халқаро муносабатларга киришиш, халқаро идоралар ишида иштирок этиш, умуман ҳуқуқни ва, хусусан, халқаро ҳуқуқни яратиш каби ҳуқуқларни муҳокама қилишлари лозим бўлади.
Давлат ихтиёрий равишда ўз зиммасига халқаро битимларни бажариш мажбуриятини олар экан, ушбу битимларнинг меъёрларини ўз миллий қонунчилигига жорий қилади. Давлат суверенитетининг турли кўринишларини ҳамда давлатнинг ўз фуқаролари билан ҳуқуқий алоқалари ва уларнинг ўзаро мажбуриятларининг аҳамиятини муҳокама қилиш ҳам муҳимдир.


САВОЛЛАРГА ОИД ТУШУНТИРИШЛАР