Шахс ва жамият ўқитувчи учун услубий қўлланма

4-мавзу. Ўрта Осиё мутафаккирларининг инсон ва жамият ҳақидаги таълимотлари.
Энг аввало Марказий Осиёда ижтимоий муносабатларнинг моҳияти ҳақидаги ғояларнинг шаклланиши жаҳон фалсафий тафаккурига хос бўлган умумий қонуниятларни ифодалаганлигини таъкидлаб ўтиш лозим. Бироқ бу қарашлар маълум хусусиятларга эга бўлган. Бу хусусиятларнинг мазмуни шундаки, мутафаккирларнинг аксарияти жамият ва алоҳида шахснинг маънавий ҳаётида диннинг аҳамиятини қатъий шаклда инкор этмаган ҳолда, асосий эътиборни шахснинг ҳуқуқларига эмас, ахлоқий масъулияти масалаларига қаратганлар. Ундан ташқари, Марказий Осиёда ижтимоий-фалсафий фикрнинг ривожланиши давомида ҳар бир инсон шахсининг қадрлилиги, кишиларнинг қонун олдида тенглиги, илм ва маърифат масалалари ҳамда халқни бошқаришнинг тартибга солинган тизими сингари, ҳозирги замон жамияти учун асосий бўлган ғоялар изчил равишда шаклланиб борган.
Ушбу мавзуни ўрганишда ўқитувчининг ўқувчилар эътиборини турли ўқув материалларига ҳавола қилиши осон кечади, чунки Ватан тарихи, адабиёт, давлат ва ҳуқуқ асослари, маънавият асослари каби фанлар бўйича дарсларда ўқувчилар Ўрта Осиёлик буюк мутафаккирларнинг ҳаёти ва ижодлари тўғрисида етарли маълумот олганлар. Энди эса уларнинг биографияси тафсилотларига тўхталмасдан, ижтимоий-сиёсий қарашларини ўрганишга киришиш зарур бўлади.
Ўқув дастурида ўтмишдаги кўплаб мутафаккирларнинг номлари кўрсатилганлиги сабабли, ўқитувчи уларнинг ҳаммасининг ижтимоий қарашлари ва таълимотларини ёритишга интилиши мумкин. Бироқ, бундай ёндашувдан сақланишни маслаҳат берамиз, чунки ушбу мавзу учун ажратилган дарс соати машғулотни бу тарзда режалаштириш имконини бермайди. Ўқитувчига ўз маъруза материалида бир ёки икки мутафаккирнинг ижтимоий қарашларини чуқурроқ очиб бериш билан чекланишни тавсия этамиз. Бошқа алломаларнинг фаолияти эса ўқувчилар томонидан уйда тайёрланган қисқача иншо ва рефератлар асосида уларнинг энг муҳим ғояларини тушунтириш кўринишида ёритилиши мумкин. Шунингдек, бу мавзу бўйича дарсларни саҳналаштирилган шаклда ёки ўқитувчи ва ўқувчиларнинг савол-жавоблари кўринишида ташкил қилса ҳам бўлади.