Shaharlar geografiyasi va geourbanistika asoslari

O„zbekiston Respublikasining hududiy- urbanistik tarkibi (01.01. 2016 holatida, ming kishi)
Hududlar 
Kichik 
shahar 
va 
shaharchalar 
YArim o‗rta shahar* O‗rta shahar 
Katta shahar 
Yirik 
va 
millioner 
shahar 
Soni Aholisi 
% 
soni 
Aholi 
% 
soni 
aholi 
% 
Soni aholi 
% 
soni 
Aholisi 
% 
O„zbekistan Respublikasi
109
1 
5962,5 
37,8 
75 
2155,
6 
13,6 
20 
1302,
3 
8.2 
11 
1764,
3 
11,2 
8 
4563,3 
28,9 
shundan: 
Toshkent 
iqtisodiy rayoni
99 
480,1 
12,9 
9 
248,9 
6,6 
3 
207,8 
5,5 
3 
420,3 
11.2 
1 
2364,4 
63,5 
Toshkent viloyati 
98 
473,2 
35,0 
9 
248,9 
18,4 
3 
207,8 
15.3 
3 
420,3 
31.1 
- 
- 
- 
Toshkent sh. 
1 
6,9 
0,2 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
1 
2364,4 
99,7 
Mirzacho„l 
iqtisodiy 
rayoni
69 
492,1 
53,1 
7 
204,2 
22,0 
1 
64,9 
7,0 
1 
165,0 
17,8 
- 
- 
- 
Jizzax viloyati 
43 
315,9 
53,5 
4 
108,7 
18,4 
- 
- 
- 
1 
165,0 
27,9 
- 
- 
- 
Sirdaryo viloyati 
26 
176,2 
52,3 
3 
95,5 
28,3 
1 
64,9 
19,2 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
Farg„ona iqtisodiy rayoni
384 
2375,3 
46,7 
29 
808,9 
15,9 
5 
315,6 
6,2 
2 
421,5 
8,2 
3 
1163,4 
22,8 
Andijon viloyati 
72 
586,2 
39,0 
14 
364,8 
24,3 
2 
138,6 
9,2 
- 
- 
- 
1 
410,4 
27,3 
Namangan viloyati 
116 
739,9 
45,7 
8 
217,0 
13,4 
3 
177,0 
10,9 
- 
- 
- 
1 
484,9 
29,9 
Farg‗ona viloyati 
196 
1049,2 
53,3 
7 
227,1 
11,5 
- 
- 
- 
2 
421,5 
21,4 
1 
268,1 
13,6 
Zarafshon 
iqtisodiy 
rayoni 
212 
969,0 
39,3 
13 
366,3 
14,8 
4 
262,8 
10,6 
2 
379,8 
15,4 
1 
486,0 
19,7 
Buxoro viloyati 
76 
303,6 
44,7 
2 
66,4 
9,7 
1 
58,9 
8,6 
1 
249,5 
36,7 
- 
- 
- 
Navoiy viloyati 
48 
171,7 
38,2 
3 
81,5 
18,1 
1 
65,0 
14,4 
1 
130,3 
29,0 
- 
- 
- 
Samarqand viloyati 
88 
493,7 
36,9 
8 
218,4 
16,3 
2 
138,9 
10,3 
- 
- 
- 
1 
486,0 
36,3 
Janubiy iqtisodiy rayon 
241 
1162,6 
54,8 
11 
313,3 
14,7 
2 
152,8 
7,2 
3 
239,7 
11,3 
1 
251,3 
11,8 
Surxandaryo viloyati 
116 
519,0 
61,4 
4 
106,9 
12,6 
1 
81,4 
9,6 
1 
137,9 
16,3 
- 
- 
- 
Qashkadaryo viloyati 
125 
643,6 
50,9 
7 
206,4 
16,1 
1 
71,4 
5,6 
1 
101,8 
7,9 
1 
251,3 
19,7 
Quyiamudaryo iqtisodiy 
rayoni 
86 
483,4 
33,7 
6 
214,0 
14,9 
5 
298,4 
20,8 
1 
138,0 
9,6 
1 
298,2 
20,8 
Qorakalpog‗istan 
Respublikasi 
29 
189,0 
21,6 
4 
148,1 
16,9 
4 
237,7 
27,2 
- 
- 
1 
298,2 
34,1 
Xorazm viloyati 
57 
294,4 
52,6 
2 
65,9 
11,7 
1 
60,7 
10,8 
1 
138,0 
24,6 
- 
- 
- 
Izoh: *-aholisi 20-50 ming kishilik shaharlar 

---

60 
respublika urbanistik tizimining mos ravishda 8,2 va 6,8 foizini tashkil etadi. 
Aytish joizki, shaharlar tizimining murakkablashuvi, ularning ierarxiyasini 
(pog‗onasi) aniqlash, shaharlar o‗rtasidagi vazifalarning (funksiyalarni) 
taqsimlanishiga ham olib keladi. Mamlakat urbanizatsiyasining o‗ziga xos jihati 
shaharlar zanjirida kichik shaharlar sonining ko‗pligi bilan izohlanadi. Respublika 
iqtisodiyotning asosan qishloq xo‗jaligi hamda qayta ishlash sanoatiga 
ixtisoslashganligi sababli geourbanistikaning 4/5 qismidan ko‗prog‗ini kichik 
shaharlar tashkil etadi. YAngi urbanistik islohatlar natijasida qabul qilingan 
shaharlarni aksariyati mayda shaharlar bo‗lgani bois, mazkur toifadagi 
shaharlarning salmog‗i yana ortib ketdi (...-jadval).
2016 yilda 1091 ta kichik shahar va shaharchalar bo‗lib, ular jami shahar 
manzilgohlarining 90,1 foiziga teng. O‗rta bosqichdagi shaharlar soni 20 tani 
tashkil etib, jami shahar manzilgohlarning 1,6 foiziga mos keladi. Respublikada 
yirik shaharlar soni 7 ta (Samarqand, Namangan, Andijon, Qarshi, Nukus, Buxoro, 
Farg‗ona), katta shaharlar 11 ta, ―yarim o‗rta‖ shaharlar 75 tani tashkil etadi. 
Hozirda yo‗l mustaqilligini ta‘minlash borasida, Xalqaro logistika markazi 
(Angren MIZ), Jizzax maxsus industrial zonasi hamda ―Navoi‖ erkin industrial 
zonasida amalga oshirilayotgan loyihalar mamlakatimiz shaharlar geografiyasining 
rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Xususan 2001 yil Uchquduq-
Sultonuvays-Nukus, 2007 yil Toshguzar-Boysun-Qumqo‗rg‗on, 2016 yil Angren-
Pop temir yo‗llarining foydalanishga topshirilishi mamlakat temir yo‗l tizimini 
mustaqil yaxlit tuzilma sifatida shakllanishiga imkon berdi. Asosiysi ushbu 
hududlarda joylashgan Navoiy, Uchquduq, Xalqobod, G‗uzor, Dehqonobod, 
Boysun, Qumqo‗rg‗on, Miskin, Angren, Ohangaron, YAngiobod, Pop kabi shahar 
manzilgohlarning o‗sish qutb va markazlari sifatida transport geografik o‗rni 
yanada yaxshilandi. 
SHunday qilib, mustaqillikning dastlabki yillarida shaharlar rivojlanishi biroz 
sekinlashgan bo‗lsada, keyingi ―urbanistik to‗lqin‖ tufayli ularni soni birdaniga 
besh martaga ortdi. Bunday vaziyat, shaharchalar rivojlanishining imkoniyatlari 
hamda asosiy yo‗nalishlari, o‗sish qutb va markazlarini har tomonlama 
o‗rganishning zarurligini belgilab beradi.