Shaharlar geografiyasi va geourbanistika asoslari

2-davr (1917 – 1940 yy.) 
Oktyabr inqilobidan so‗ng shahar hayotida katta 
o‗zgarishlar yuz berdi. 1924- yildan boshlab shahar rekonstruksiya qilinib, sanoat
korxonalari, yangi uy - joylar, o‗quv yurtlari va boshqa binolar qurildi. U 
Turkiston o‗lkasining sanoat va transport markaziga aylandi. Bu davrda nafaqat
shahar ichi, balki uning atroflarida ham yangi qurilishlar amalga oshirildi.
1930-yilda poytaxtlik funksiyasini olishi Toshkent shahrini O‗zbekiston, 
qolaversa, O‗rta Osiyodagi ma‘muriy-madaniy markaz darajasiga olib chiqdi. 
SHahar xududi shimoli-sharq tomonga qarab kengaydi. Markaziy qismi radial-
xalqasimon shaklda bo‗lib, 12 ta radial va 3 ta xalqa yo‗ldan iborat edi. SHahar 
boshqa o‗lkalardan o‗zining relef, iqlim, milliy xususiyatlari jihatdan farq qilishi 
qurilishlarda o‗ziga xoslikni talab etdi. 1939-yilda TashNIIGenplanida 
(A.I.Kuznetsov va M.M.Kleymanov) 25 yilga mo‗ljallangan maydoni 13,8 ming 
ga va aholisi 900 ming kishiga teng keluvchi shahar loyihasi ishlab chiqildi. Unga 
ko‗ra shahar hududi shimoli - sharq va janubi - g‗arb tomonga - CHo‗ponota 
arig‗igacha, sharqda Qorasuvgacha bo‗lgan hududni o‗z ichiga olgan edi. 1939- 
yilda shahar aholisi 584 ming kishini tashkil etib, u O‗rta Osiyodagi eng yirik, ko‗p 
funksiyali shaharga aylandi va 90 kv. km maydonni egalladi (Toshkent. 
Ensiklopediya, 2009). 
3-davr (1940 – 1945 yy.). 
Bu davr qisqa vaqtni o‗z ichiga olsada ro‗y bergan 
urush tufayli katta o‗zgarishlarga boy bo‗lib, shaharning rivojlanishida muhim rol 
o‗ynadi. Mazkur davr uchun Rossiya, Ukraina, Belorussiyadan ko‗plab sanoat 
korxonalari va aholining ko‗chirib keltirilishi xos bo‗ldi. Urush yillarida Toshkent 
harbiy arsenal sifatida, mudofaa-tashkiliy ishlarni bajardi. 1942-yilda bu erdagi 
sanoat korxonalarining yarmi harbiy mahsulot ishlab chiqarar edi. Front 
chizig‗idan yana 100 dan ortiq korxonalar va ko‗plab aholi evakuatsiya qilindi. Bu 
davrda Toshkent shahri sanoatida juda katta o‗zgarishlar ro‗y berdiki, bu uning 
keyingi sanoat tarkibida mashinasozlik va metallurgiya sanoatiga ixtisoslashuvi 
uchun asos bo‗ldi. Agar 1940-yilda ishlab chiqarilgan jami sanoat mahsulotlarining
81% i engil sanoat hissasiga to‗g‗ri kelgan bo‗lsa, 1941-yilda 60 foizini og‗ir 
2.1-расм 

---

63 
sanoat egalladi (asosan harbiy sanoat) (Toshkent. Ensiklopediya, 2009 ). SHu bilan 
birga bu erda yuqori malakali kadrlar to‗plandi, xalq xo‗jaligining turli sohalari, 
fan va madaniyat- kino, teatr, o‗quv yurtlariga asos solindi. 1946-yilda uning 
hududi 130 km kv. ga teng bo‗ldi yoki 10 yil ichida deyarli 1.5 martaga kengaydi.