Щадимги европада илк фалсафий билимлар ривожи, ижтимоий таращщиёт, маданий жараёнлар



Download 281,82 Kb.
bet56/75
Sana26.02.2022
Hajmi281,82 Kb.
#468734
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   75
Bog'liq
asadbek

ОЛИГАРХИЯ – сиёсий тузумида, аристократик тузум каби озчилик кыпчилик устидан =укмронлик щилади. Лекин бу озчилик аристократлар сингари иззат-обрыга эга кишилар былмай, балки бойликка эга былган номуносиб кишилардан ташкил топган сиёсий тузумдир. Улар ызларининг манфаатларини =амма нарсадан устун щыядилар. Демократик тузум Арасту фикрича салбийдир. Мутафакирнинг таъкидлашича демократиянинг турлари бир неча хил. Анищрощ айтсак беш хил, улар ыз навбатида иккига былинади. Биринчиси, щонунга асосланган демократия, иккинчиси олий =окимият щонунда эмас, балки омманинг щылида былади. демак, =окимият халщ хушомадгыйлари — демогоглар щылида былади. хушомадгыйлар золимларга сажда щилса, демагоглар халщнинг бошига битган балодир. Бу ерда бутун =окимиятчилик парчаланади. Щонунга асосланган демократия барча ёмон сиёсий тузумлар ичида бир мунча дурустидир.
ДЕМОКРАТИЯ – Арастунинг фикрича, бу кыпчиликнинг =окимияти ва фащат эркин фущароларники былибгина щолмай, балки камба\алларники =амдир. Демократия =укмронлик щилган ерда =окимият кыпчиликни щылида, гарчанд улар эркин былсаларда, барибир муносибларнинг щылида эмас. Озчиликни ташкил щилган кишилар — олигархия тузумига бошчилик щилиб, якка шахснинг щылига =окимият ытиб щолса, у золимга айланиб щолади, агар =окимият кыпчиликнинг щылида былса, демократияга айланади. Подшо=ликнинг мо=ияти бузилиб, аристократияга ёки полития (республика)га айланади, у эса ыз навбатида олигархияга, у яна ыз навбатида тирания (якка золимлик)га айланади, тирания эса демократияга айланади. Биз Арастунинг мавжуд сиёсий тузумларига былган щарашларини кыриб чищди. Энди, унинг давлатга былган муносабатини, ызининг шахсий режаларини кыриб чищамиз. Давлат, дейди Арасту, бу омма… бу фущаролардан иборат былиб, ыз =аётий э=тиёжларини щондиришга интиладиган нарса. Кыпгина кишилар бу э=тиёжларни моддийликка олиб бориб тащайдилар, бунинг учун улар бир-бирига ыз касблари билан хизмат кырсатишади. Бирощ давлатнинг мащсади шунингдек унинг вазифаси кишиларни ызаро адолатсизликлардан =имоя щилиш =ам эмас. Албатта, давлат бу ищтисодий ва =ущущий вазифаларни бажариб, кишиларга =аётий шарт-шароитлар яратади. Бирощ, иносният жамоасининг мащсади фащат яшашдан иборат былмай, балки ундан олийрощ яъни бахтли яшашдан иборат былиши керак, шунинг учун давлатнинг мащсади бахтли =аёт яратишдир. Шундай щилиб, давлатнинг вазифаси ва мащсади оилаларга ва шунингдек бир щанча авлодларга базхтли =аёт яратишдан иборат. Давлат тенг =ущущли кишилар жамияти былиб, улар ызаро энг яхши =аёт щуриш мащсадида бирлашишлари мумкин.
Арасту учун давлат =аётнинг энг мукаммал шаклидир. Бундай шаклда ижтимоий =аёт энг олий фаровонликка эришади.
Давлат умумий адолатга хизмат щилади. Лекин адолат нисбий тушунчадир, дейди Арасту, шунга щарамай, адолатни умумий бахт-саодат деб билади. Бахт-саодат фащат сиёсий =аётда былиши мумкин. Адолат — сиёсатнинг мащсадидир. Адолат умумий бахт-саодат былиши билан бирга умумийликка тегишли адолатли щисмларга мос келиши лозим. Тенг адолатлилик бутун давлатга фойдали былиши билан бирга унинг барча фущароларга =ам фойда келтиради.
Аристократия ва полития =укмронлик щилаётган тузум — давлатнинг ты\ри шакллари былиб, унда битта шахс, озчилик ёки кыпчилик =окимликдан умумий бахт-саодат йылида, умумий фойда, манфаатлари йылида фойдаланадилар.
Тирания, олигархия ва демокатия сиёсий тузумнинг ноты\ри шакллари былиб, унда хо= битта, хо= озчилик ёки кыпчилик =укмронлик щисмасинлар, улар ыз манфаатларига хизмат щиладилар. Монархия сиёсий тузумида монарх ызининг насл-насабига таяниб, олижаноб манфаатлар йылида хизмат щилса, золим шо= (тиран) =укмронликни ыз щылига олиб, пасткашлик, щаби=лик щылида хизмат щилади. Уларнинг биронтаси =ам умумий бах-саодат йылида хизмат щилмаганлар.
Арасту Афлотуннинг идеал давлат ты\рисидаги щарашларини танщид щилиб, биринчи ыринда «давлатнинг мутлащ энг яхши шакли эсам, балки у шундай =аёт =ащида сыз юритадики, бундай =аёт кыпчилик кишиларга тегишли былиши керак ва шундай сиёсий тузум кыпчилик давлатларда мужассамлашган былиши керак. шунингдек, Афлотун жамиятнинг учинчи табащасига яъни хунармандлар, де=щонлар =ащида етарли фикрлар билдирмаган. Арасту Афлотуннинг идеал давлатига щарши принципиал эътирозини келтиради.
1. Афлотун ыз идеал давлатини илгари сурар экан, у фащат давлатнинг бир шаклини сащлаб щолиб, давлатнинг турли-туман шаклларини бекор щилган. Давлат учун бирлик керак, лекин бирлик турли-туманликнинг бирлигидан иборат былмо\и лозим;
2. Афлотунда яхлит бахт-саодат деганда, щисмлар бахт-саодатни кызда тутмайди. Аксинча давлатнинг бахт-саодати учун =арбийларнинг бахтини тартиб олади, агар =арбийлар бахтдан ма=рум былган былсалар унда ким бахтли былади. фащат давлатнинг бошщарувчилари бахтли былади.
3. Афлотун хусусий мулкчиликда ижтимоий зулмни кырса. Арасту унга щарши чищиб, айтадики, мукаммал давлатни хусусий мулкчиликни бекор щилиш билан кыриб былмайди, чунки умумий ишни бир-бирига а\даради ва барчага тааллущли умумий нарсага =ар бир киши жуда кам щай\уради. Арастунинг фикрича ижтимоий зулмнинг манбаи мулкчиликда былмай, балки инсон хо=ишининг чеки йыщлиги ва унинг очкызлигидадир. Шуни айтиш керакки, очкызлик обрыга =ам йыналтирилган. Шунинг учун фущароларнинг чищишларини тенглаштириш =ащида кыпрощ \ам=ыр былишимиз керак. бу фущаролар мулкни тенглаштириш керак деган гап эмас. Афлотуннинг идеал давлатини щуриш мумкин эмас. «Ыз хо=ишига кыра давлат режасини тузиш — яхши, лекин амалга ошириб былмайдиган фикр ты\рисида фикрлаш мумкин эмас».
Арастунинг ижтимоий идеали. Файласуф таъкидлашича, энг яхши давлат бахтлидир, энг яхши — бу демак энг яхши сиёсий тузумдир. Давлат бошщарувининг энг яхши шакли энг яхши =аёт учун хизмат щилиш. Энг яхши бахт — бахтли =аётдир, яъни =аёт фазилатларга, щудратга тыла ва бу фазилатларни =аётнинг барча вощеаларига ты\ри щыллай билиш керак. фазилат икки щутибнинг мыътадиллигидадир, мыътадил =аёт зарурийдир ва у энг яхши =аётдир. Бирощ бахтли =аёт учун бу мънавий фаровонликдан ташщари жисмоний фаровонлик, яъни со\лищ ва ташщи фаровонлик =ам даркор. Бирощ, ташщи гызаллик мыътадил былмо\и лозим. Энг асосийси фущароларташвишларидан, биринчи навбатдаги ишлардан озод былишлари керак, щонун чищарувчилар эса даставвал ыз дищщат эътиборини фащат жамиятнинг нуфузли щисми былиши давлат ра=барларига щаратибгина щолмай, балки хусусий =аёт кечириш =олатига эга былсинлар ва =еч ким уларнинг дам олишларини бузмасин. Мулкчиликнинг энг олий шакли мыътадилликдир. Давлатнинг энг олий бахтлилиги унинг фущаролари ыртасида мулкка эга былишликларидир, дейди Арасту. Бундай мулкка эга былган кишилар ощилона фикр юритадилар. Бир щарашда Арастунинг ижтимоий щарашлари халщчилга ыхшаб кетади. Арасту давлатни му=им ва ному=им щисмларга ажратади ва бундан келиб чищщан =олда ырта табащага мансуб кишиларни кыпгина фущаролик =ущущларидан ма=рум этади.
Арасту зарурий, лекин му=им былмаган давлат щисмларига барча ме=наткашларни, му=им щисмига =арбийлар ва давлат ра=барларини киритади. Де=щонлар, =унармандлар ва барча савдогарлар табащасини =ар бир давлатнинг таркибига кириши зарур. лекин унинг му=им щисмлари =арбийлар ва кенгаш аъзоларидир, дейди Арасту. Энг яхши сиёсий тузумдан фойдаланаётган давлат хунарманднинг фущаро былишига йыл щыймайди, чунки де=щончилик, =унармандчилик =аёт учун зарурий =унарлар, лекин улар фазилатдан ма=румдирлар. Чунки =унарманднинг ёки ёлланма ишчининг =аёти фазилатлардан ма=рум. Фущаролар ва =унармандчилик, на касбкорлик билан шу\улланмасликлари керак, чунки бундай =аёт шарафли эмас ва у фазилатлар шунингдек де=щон былишлари керак эмас, аксинча ызларида фазилатларни ривожлантириш учун =амда сиёсий фаолиятлари учун уларга фалсафий быш ващтлар зарур.
Арастунинг фикрича одамлар табиатан тенг эмаслар. Щул билан щулдор бамисоли =айвон билан инсондир. Биринчи жисмоний ме=натга ту\илган былиб, бировларнинг фикрини амалга оширади. Улар ощилларни тушунадилар, лекин ызлари ащлга эга эмаслар. Улар жонли мулк ва хыжайиннинг щуроли. Щулларга эга былишлик, Арасту фикрича, бу уруш ёки ов =ащидаги фандир. Овчилик =арбий ишнинг бир щисми былиб, мащсади ёввойи жониворларни ва табиатан бошщаларга быйсунадиган кишилар (щулларни овлашдан иборатдир). Бундай уруш адолатлидир, дейди Арасту.
Шундай щилиб, «энг яхши давлатнинг фущаролари наинки =унармандчилик, бирон касб, на де=щончилик билан шу\улланишлари у ёщда турсин, балки умуман дисмоний ме=натдан =оли былишлари зарур». Фущаролар щулдор была туриб, щул хисобига яшаб, фалсафа билан шу\улланишга быш ващтга эга былиб, ыз фазилатларини ривожлантирадилар. Шунингдек фущаролар бурчларини бажарадилар. Армияда хизмат щиладилар, кенгашларда щатнашадалар суд идаралада судлашадилар, ибодатхоналарда худоларга ибодат щиладилар. Хыжайин эса щул нимани бажара олишини билса, буйрущ беришни билсин. шунинГ учун бойлиги етарли оиланинг икр-чикирларига щарам былиб щолмаган бойлар, турмушнинг майда-чуйда ишларига аралашмай, бу ишни бошщарувчиларга топшириб, ызлари эса давлат ишлари ёки фалсафа билан шу\улланишлари лозим»1.
Фущаролар мулки гарчанд тенг былмаса, лекин уларнинг ыртасида ыта бой ва ыта камба\ал йыщ. Бутун эллик давлатларга тарщалган энг яхши сиёсий тузум уларни битта яхлит сиёсий тузумга бирлашишига имкон яратиб, бутун дунёда =укмрон былишлари мумкин. Барча бошща халщларни табиат щуллак учун ва=ший щилиб яратган. Шунинг учун улар щулликда яшашлари керак. улар эллинликларнинг ижтимоий ва хусусий ерларда ишлашлари керак.
Улр бу ишлари умумийлик, фаровонлик учун =амда ызлари учун бажаришлари керак.
Арастунинг сиёсий таълимотлари ни=оятда улкан назарий ва шунингдек катта тарихий щимматга эга. Унинг идеал давлат ты\рисидаги ихчам лойи=аси, =ар щандай =аёлий давлат каби уйдирма, =аёлий хусусиятларнинг реал жамиятнинг тарихий муносабатларини акс эттирувчи щоришмасидан иборат былган.
Арастунинг «Сиёсат» асарининг ажралиб турадиган хислатларидан устун туради. Арасту фиурича, энг яхши давлатга йыл мавжуд вощеликни билиш орщалидир.
Арасту ижтимоий щарашларининг жон ва тана ыртасидаги дуализми щуйидаги кыринишга эга.
Жон

Тана Д а в л а т

Инсон былмаганлар





(щуллар ва=шийлар) тана кишилар
(озод юнонликлар)


Аёллар тана Эркаклар
Ме=наткаш (де=щонлар, =унармандлар, ме=наткаш былмаганда (болалар,
савдогарлар). катта ёшдаги фущаролар щариялар)



Арастунинг сиёсий таълимотлари ни=оятда улкан назарий ва шунингдек катта тирихий щимматга эга. Унинг идеал давлат ты\рисидаги ихчам лойи=аси, =ар щандай =аёлий давлат каби уйдирма =аёлий хусусиятлари реал жамиятнинг тарихи муносабатларини акс эттирувчи щоришмадан реал жамиятнинг тарихий муносабатларини акс эттирувчи щоришмадан иборат былган.
Арастунинг «Сиёсат» асарининг ажралиб турадиган хусусияти яна шундаки, унда реал, тарихий хислатлар, =аёлий хислатлардан учун туради. Арасту фикрича, энг яхши давлатга йыл мавжуд вощеликни билиш орщалидир. Худди шунинг учун Арастунинг «Сиёсат»и сиёсий щарашларни =амда щадимги Юнон жамиятда синфларнинг келиб чищишини ва унда ызининг сиёсий назарияларининг таянчини ытаган энг щимматли =ужжат деб хисоблаган.
Арастунинг ижтимоий-сиёсий таълимотлари ва айнищса унинг идеал давлат =ащидаги назариялари нафащат унинг ватандошлари томонидан ривожлантирибгина щолмай, балки Ырта аср Ырта Осиёлик мутафаккирларнинг идеал жамоанинг фозил кишилари ты\рисидаги щарашларига, шунингдек XVI-XVII асарларда \арбий Оврыпада яшаб ижод этган мутафаккирларнинг ижтимоий-сиёсий щарашларига =ам катта таъсир щилган ва ычмас из щолдирган.

Download 281,82 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   75




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish