Шаҳарсозлик нормалари ва қоидалари

Бетон қоришмасини ётқизиш
8.14. Бетон қоплама сирғанувчи қолипли машиналар мажмуаси, шунингдек жиҳоз металл қолипли машиналар мажмуаси билан қурилиши керак.
Сирғанувчи қолипли машиналар мажмуаси асосан узлуксиз чоки бўлмаган қистирмали («кенгайиш чоки» тури бўйича) ва кўндаланг чоклари арматуралан-маган («сиқилиш чоки» тури бўйича) қопламаларни қуриш учун ишлатилиши керак.
Бетон ётқизадиган машиналардан фойдаланиш мумкин бўлмаган ёки иқти-содий номувофиқ бўлган жойларда қопламани кичик механизация воситалари ёрдамида қуриш лозим.
Сирғанувчи қолипли бетон ётқизадиган машинадан фойдаланаётганда унинг ҳаракат тезлиги 2 m/min дан ошмаслиги керак.
8.15. Қопламани совуққа қарши махсус тадбирларсиз бетонлаш ҳавонинг ўртача суткалик ҳарорат 5 °С дан паст бўлмаганда рухсат этилади. Ҳавонинг максимал суткалик ҳарорати 30 °С дан юқори ва нисбий намлиги 50 % дан кам (метеорология хизмати маълумотлари бўйича) бўлганда, асос ва қопламаларни бетонлаш ишлари, одатда, кечки ва тунги вақтда, кундузги вақтда эса махсус ишлаб чиқилган технология бўйича бажарилиши керак. Ёмғирда, қорда, чанг бўронида ва кучли шамол пайтида бетон ётқизиш ман этилади.
8.16. Қоплама қурилиши бошлангунга қадар ишчи таркибли бетон қориш-масини ишлатиб белгиланган бетонлаш режими бўйича бетон ётқизадиган ма-шиналар мажмуаси билан асосий аэродром қопламаси ҳудудидан ташқарида синов бетонлаш ишлари бажарилиши керак. Синов бетонлаш жараёнида бетон қоришмаси технологик хусусиятларининг лойиҳага мувофиқлиги, зичлаш ва қоплама юзасига ишлов бериш сифатини, сирғанувчи қолипларда қуриладиган қоплама чети ва қирраларининг мустаҳкамлигини баҳолаш, бетон қоришмаси-нинг зичланишга кенгайишини аниқлаш, бетон ётқизадиган машинанинг ишчи органларини мослаш лозим.
8.17. Бетон қоришмасини қопламага унинг ўқи бўйлаб қаторлар билан ёт-қизилиши керак.
Бетон қоришмасини қопламага ётқизиш схемасини танлаётганда қурилиш транспорти ҳаракатини ташкил этишни, шунингдек қопламани қуриш жараёни-да юза сувларини чиқариб юбориш эҳтиёжи кўзда тутилиши лозим.
Қопламани сирғанувчи қолипли машиналар мажмуаси билан қураётганда ва 3,75 m кенгликдаги туташув минтақасини қуриш керак бўлса, ётқизиш кенг-лиги 7,5 m бўлган бетон ётқизадиган машинадан фойдаланиш рухсат этилади. Бунда ётқизиш ускунаси кенглигининг ярмидан фойдаланилади, иккинчи ярми эса ишдан холи ҳолатга келтириб қўйилади.
8.18. Тайёр бўлган асос ёки текисловчи қатлам устидан транспортда ҳара-катланаётганда ғилдирак изи ҳосил бўлишини олдини олишга доир чоралар кў-рилиши, зарур ҳолларда юзани тиклаш ишлари амалга оширилиши керак. Ру-лонли ёки плёнкали материаллардан қуриладиган ажратувчи юпқа қатлам усти-дан автотранспорт воситалари махсус ишлаб чиқилган технология бўйича ҳара-катланиши рухсат этилади.
8.19. Бетон қоришмаси олдинроқ ётқизилган қатор ва минтақалар устидан ташилаётганда бетон қоплама устига чиқиладиган ва ундан тушиладиган жой-ларда кўприкчалар қилиниши ёки пандуслар ётқизилиши керак.
8.20. Аввалроқ бетонланган плиталарнинг ён қирраларига битум асосли материаллар суркалиши керак. Бетон қоришмасини ётқизишдан олдин жиҳоз металл қолипнинг ички томонига ишлатилган мой сурилиши керак. Мажмуа машиналарининг ребордсиз ғилдираклари ўтган туташ излар тушган асос ва чеккалардаги жойлар бетон қолдиқлари ва бошқа материаллардан тозаланиши керак.
8.21. Бетон қоришмаси бетон ёйиш машинаси билан ёйилиши керак. Бетон қоришмасини бетон ётқизиш машинаси ёки юклагич билан ёйиш рухсат эти-лади.
Бетон қоришмасини ёйиш машинаси бункерига тушириш ёйилган бетон қатлами устида бажарилиши лозим.
Қоплама сирғанувчи қолипларда қурилаётганда смена бошида ёки бетон-лаш жараёнидаги узоқ давом этган танаффуслардан кейин қоришмани ёйиш чоғида қоплама қалинлиги (22-30) сm бўлганда (5-7) сm кенгайишга мўлжал-ланган жой қолдирилиши керак. Кўрсатилган кенгайиш учун мўлжалланган жой (10-15) m узунликдаги участкада сақлаб турилиши, шундан кейин бу миқ-дор (3-5) сm гача камайтирилиши лозим. Зарур ҳолларда бу жой бетон ётқизиш жараёнида ўзгартирилиши мумкин.
8.22. Бетон аралашмасини ёйиш машинаси ва бетон ётқизиш машинаси ўртасидаги технологик узилиш (масофа) бетонлашнинг узлуксизлиги, ишлар-нинг сифати ва хавфсизлигини таъминлаши керак.
8.23. Сирғанувчи қолип сифатида, одатда, универсал сирғанувчи қолиплар-дан фойдаланиш лозим.
Сирғанувчи қолип (универсал сирғанувчи қолип эмас) ва қоплама четини ҳосил қилувчи қолип баланлиги ётқизиладиган бетон қатлами қалинлигидан (5-15) mm га кичик бўлиши керак.
Қоплама четини ҳосил қилувчи механизмларнинг ён андозалари (қолип-лари) ўртасидаги масофа қопламанинг лойиҳавий кенглигидан (2-4) сm га кам белгиланиши, қоплама четини ҳосил қилувчи узелларнинг чети яқинда қолип-ланган бетон устидан бетон ётқизиш машинаси ўтгандан кеийн унда юзага келадиган деформацияни ҳисобга олган ҳолда қоплама юзасидан (1-3) сm га баландроқ кўтарилиши лозим.
8.24. Сирғанувчи андозали бетон ётқизиш машинаси ишлаётганда чуқур-лик вибраторлари бетон қоришмасига тўлиқ ботиб туриши керак. Зичланган бе-тон юзасининг яхлитлигини таъминлаш учун тебранувчи бруслар олдида (20-25) сm баландликда бирламчи валиклар олдидан ва (10-15) сm баландликда ик-киламчи валиклар олдидан бир текис бетон қоришма уюми бўлиши керак.
8.25. Сирғанувчи андозали бетон ётқизиш машинаси ўтгандан кейин қоп-лама юзасида ҳосил бўлган нотекислик ва нуқсонлар қувурли финишер ёки бошқа ускуна ёрдамида бартараф этилиши керак.
Бетон юзасини сайқалланишини яхшилаш учун финишер қувури суғориш тизими суви билан бироз намланиши лозим.
Агар қопламанинг ён қирралари ва четида айрим нуқсонли жойлар бўлса, сирғанувчи андозалар билан бетонлаш жараёнида уларни қўшимча қолиплар ёрдамида тўғрилаш керак.
8.26. Жиҳоз металл қолиплар бўйлаб ҳаракатланадиган машиналар мажму-асидан фойдаланилганда зичловчи вибробрус олдидан (8-10) сm баландликда, текисловчи вибробрус олдидан эса (1-3) сm баландликда бир текис қоришма уюмлари ҳосил қилиниши керак.
Қоплама бетонини зичлаш ва пардозлаш вибраторлари қўшилмаган бетон-га пардоз берувчи машиналарни тўхтатмасдан амалга оширилиши керак.
8.27. Бетонга пардоз берувчи машина ўтгунга қадар узлуксиз чок қистир-масининг атрофи ва четидан камида 0,5 m масофада, чок элементларининг лой-иҳавий ҳолатини сақлаган ҳолда, чуқурлик вибраторлари билан зичланиши керак. Чуқурлик вибраторларининг кўчиш қадами улар ҳаракатининг бир ярим радиусидан ошмаслиги керак.
Вибрация билан ишлов бериш қоришма чўкиши тўхтагандан кейин ва юзада цемент бўзаси ҳосил бўлиши билан якунланиши керак.
8.28. Бетон қоришма вибрация ёрдамида зичлангандан кейин бетон қоп-лама юзасида ҳосил бўлган айрим нотекисликлар ва ғовакларни бетон ётқи-зувчи механизмни қўшимча яна ўтказиш ва шаблон ёрдамида қўлда, ҳаракат-ланадиган кўприкчалар ишлатиб бартараф этилиши лозим. Юзани пардозлаш чоғида бетон қоришмасига сув қўшиш таъқиқланади.
8.29. Бетон қоплама юзасининг ғадир-будурлигини таъминлаш учун янги ётқизилган бетон юзасига аввал дағал мато билан, кейин эса чўткалар ёки диск-ли чарх билан ишлов берилиши керак.
Бетон юзасидаги ариқчалар, одатда, қоплама ўқига перпендикуляр йўна-лишда бўлиши керак. Ишлов берилган қоплама фактураси бир жинсли бўлиши керак.
8.30. Кичик механизация воситалари ишлатилганда ва қатлам қалинлиги 20 сm дан кам бўлганда бетон қоришмасини зичлаш юза вибраторлари ёрдамида узлуксиз тўғри минтақалар билан бажарилиши, бунда юза вибраторларининг ҳаракат тезлиги 0,6 m/min дан ошмаслиги керак.
Бетон қоришмаси қатламининг қалинлиги 20 сm дан ортиқ бўлганда у ав-вал чуқурлик, сўнгра юза вибраторлари билан зичланиши керак.
8.31. Арматураланмаган қопламани сирғанувчи андозали бетон ётқизиш машиналари билан бир қатламда бетонлаш чоғида қатлам қалинлиги 45 сm дан ошмаслиги керак. Бунда қалинлиги 30 сm гача бўлган қоплама қирралари ва четининг мустаҳкамлигини тегишли бетон қоришмаси таркибини, ҳаракат тез-лиги ва бетон ётқизиш машинасининг қоплама четини ҳосил қилувчи узеллари-ни мослаш орқали таъминланади.
Қалинлиги 30 сm гача бўлган қоплама қирралари ва четининг мустаҳкам-лиги соддалаштирилган жиҳоз қолип ёки ҳажмдор арматура каркаслари кў-ринишидаги четки арматуралаш усулини қўллаш билан таъминланади.
8.32. Қатламлари бирлашиб кетган икки қатламли бетон қопламаларни қуриш, одатда, икки тақсимлагичдан фойдаланиб амалга оширилиши керак. Юқори ва пастки қатламларни ётқизиш ўртасидаги вақт оралиғи қуйидагича бўлиши керак:
ҳаво ҳарорати 5-20 °С бўлганда - кўпи билан 1 h
ҳаво ҳарорати 20-25 °С бўлганда - кўпи билан - 45 min.
ҳаво ҳарорати 25-30 °С бўлганда -кўпи билан - 30 min.
Бетон қоришмаси таркибига бетоннинг қотиш муддатларини секинлашти-рувчи моддалар қўшиш йўли билан юқори ва пастки қатламларни ётқизиш ўр-тасидаги вақт оралиғини узайтириш рухсат этилади.