|
29-j a d v a l
Zaharli tumanlarning aholi salomatligiga ta’siri
SHaharlar
|
Yili
|
O’lganlar soni
|
Zaharlanganlar soni
|
1
|
2
|
3
|
4
|
Maos (Bel’giya)
|
1930 yil dekabr’
|
63
|
Bir necha yuz kishi
|
Donor (AQSH)
|
1948 yil oktyabr’
|
20
|
Aholining 43% i
|
|
|
3900 240 1000 400 800 200 850 O’lim barcha
yoshdagi
|
o’lgan, shundan 10% i
|
London (Angliya) N’yu-York (AQSH)
|
1952 yil dekabr’
yil yanvar’
yil yanvar’
yil dekabr’
yil dekabr’ 1959 yil yanvar’
|
og’ir zaharlangan
Juda ko’p kishi Kuzatilgan
|
|
1962 yil dekabr’
|
kishi- larda
|
|
|
—«—
|
1953 yil noyabr’
|
kuzatil- gan Faqat katta yoshdagilar
|
|
|
—«—
|
1962 yil noyabr’
|
orasida o’lim
|
|
|
—«—
|
1962 yil dekabr’ 1966 yil noyabr’
|
sodir bo’lgan
—«—
—«—
|
|
—«— —«—
|
1
|
2
|
3
|
4
|
Detroyt (AQSH)
Osoka (YAponiya) Rottyerdam (Nidyer-
landiya)
|
yil sentyabr’
1962 yil dekabr’
yil fevral’
|
Bolalar o’limi ko’proq kuzatilgan 60 kishi
Xabar byerilmagan
|
—«— —«—
|
SHuni aytish kerakki, zaharli tumanlar odatda havo tarkibidagi sul’fid angidrid tuman, namlik, tutun va boshqa ta’sirchan moddalar birlashishidan hosil bo’ladi. Bunda meteorologik omil hisoblangan namlik, shamol tezligi, joylarning iqlim sharoiti katta rol’ o’ynaydi.
Zaharli tumanlardan odamlar asosan o’pkada O2 gazi ko’payishi sababli zaharlanadi.
Zaharli tumanlar asosan o’pka, yurak va nyerv sistemasiga kuchli
ta’sir qiladi. Zaharli moddalar turli o’ziga xos kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin. Masalan, ftordan flyuoroz kasalligi, ko’mirdan silikoz, pnevmokokkoz, ontrakoz kabi o’pka kasalliklari, simobdan minamata kasalligi va boshqalar kelib chiqishi mumkin.
Havoning ifloslanishini aholi salomatligiga ta’sirini o’rganish uchun avvalo kuzatish rayonlarini aniqlash kerak. Uchta rayonni tekshirish tajriba uchun etarli bo’ladi.
Mazkur rayon havosi shunchalik darajada ifloslanganki, havo tarkibidagi zararli modda ruxsat etiladigan normadan ko’p bo’ladi.
Olib borilgan ilmiy tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, zararli moddalar miqdori ruxsat etiladigan normadan (REN) 5 marta oshsa, umumiy kasalliklar miqdorining oshishi va ularning tarqalishi kuzatiladi. Mabodo RENdan 2—3 marta oshsa — organizmda ba’zi funkcional, fiziologik o’zgarishlar paydo bo’lishidan dalolat byeradi.
Birinchi kontrol’ rayon. Bu rayonda atmosfera havosidagi zararli moddalar REN da yoki unga yaqin bo’ladi. Aholi o’rtasida umumiy kasalliklar soni o’rganilganda zararli moddalarning aholi salomatligiga asorat byermasligi ma’lum bo’ladi.
Ikkinchi kontrol’ rayon. Bu rayonda atmosfera havosi tarkibidagi zararli moddalar REN dan ancha kam. Sanoat korxonalari iflos chiqindilari oqibatida kelib chiqadigan qasalliklar umuman kuzatilmaydi.
Bunday rayonlarni tanlashda sanitariya xodimlari quyidagi ma’- lumotlarni to’playdilar.
Havoning ifloslanish darajasi.
Iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishi.
Ijtimoiy-gigienik va boshqa matyeriallar.
Davolash-profilaktika muassasalarining soni va ularning faoliyatini aniqlash.
Poliklinikaga qilingan murojaatga asoslanib aholiga tibbiy xizmat ko’rsatish. Ahrli o’rtasida tarqalgan kasalliklar sonini aniqlash.
Kichik aholi turar joylari nazoratga olinganda aholining barcha
qismini kuzatish zarur, biroq ularning soni 25—30 mingdan kam bo’lmasligi kerak. Kuzatish natijasida olinadigan dalillar aniq bo’lmog’i, atmosfera havosining ifloslanishi va kasalliklar orasida to’la-to’kis bog’lanishlar bo’lishi isbotlanishi lozim. Bu borada aniq dalillar olish uchun bog’cha va maktab yoshidagi bolalar guruhini tanlash va ularni kuzatish yaxshi natija byeradi.
Olimlar bir xil kasbda ishlovchi, ammo turli rayonlarda yashovchi ishchilar guruhini tekshirib quyidagilarga ahamiyat berdilar. Ishchilar tibbiy ko’rikdan o’tkazilganda havosi turli darajada ifloslangan joyda yashovchilarning ko’pchiligida kasallik belgilari topilgan.
ATMOSFERA HAVOSINING TABIIY TOZALANISHI
Insoniyatni, shu jumladan butun jonivorlarni o’z bag’riga olgan tabiatda turli zararli moddalar haddan tashqari ko’payib ketmasa tabiiy jarayonlar ta’sirida zaharli omillar o’z-o’zidan zararsizlanishi mumkin. Masalan, tuproqqa solingan go’ng 3—6 oy mobaynida baktyeriyalar, fizik ta’sirlar yordamida organik holatdan noorganik holatga o’tadi. Natijada infekciyalar qirilib, go’ng zararsiz bo’lib qoladi. SHuningdek, atmosfera havosiga chiqarib tashlangan gazsimon, bug’simon moddalar yoki changlar oz miqdorda bo’lsa, ular vaqt o’tishi bilan o’z-o’zidan havo muhitida kuyib, zararsiz holatga o’tib qoladi. Atmosfera havosining o’z holicha tozalanish xususiyati juda sekinlik bilan boradi.
Atmosfera havosining tozalanishida yog’ingarchilik asosiy o’rin tutadi. Havo tarkibida mavjud bo’lgan zararli omillar qor va yomg’ir ta’sirida yuviladi. YOg’ingarchilik qanchalik ko’p bo’lsa, havo tarkibi shunchalik tozalanadi.
Havoni tozalashda dov-daraxtlar, qolavyersa o’simliklar olamining ahamiyati katta. Jumladan, daraxt barglari chang zarralarini, zararli gazlarni o’ziga singdirib oladi. Jumladan, havo tarkibidagi SO2 gazini o’simliklar o’ziga singdirib, to’qimalarida sul’fat tuzlari ko’rinishida to’playdi.
Daraxt barglari havosidan SO2 gazini fotosintez reakciyalari vositasida o’ziga olib, havoga toza holdagi oksigenni chiqaradi.
Havoning iflosliklardan tozalanishida suv havzalarining roli ham katta. Okean, dengiz suvlari, ayniqsa ekvator zonalaridagi suvlar nasosga o’xshab havodagi zararli moddalarni o’ziga tortadi va havoni tozalashga yordam byeradi. Tekshirishlar shuni ko’rsatadiki, Angar, Volga, Enisey va boshqa daryolar ham havodagi sul’fit angidridni, azot oksidini o’ziga singdirib, havoning tozalanishiga yordam byeradi.
SHuni aytish kerakki, atmosferadagi zararli moddalar hamda gazlarning kamayishida faol qatnashgan yog’in suvlari ma’lum darajada suv havzalarini ifloslantirishi mumkin. YOg’ingarchilik atmosfera havosining tozalanishiga birmuncha ta’sir qiladi. Masalan, 20 mm yomg’ir 9,8 g qurumning cho’kishiga yordam byeradi, 40 mm yomgar esa 16,9 g qurumni cho’ktiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
