Sh. Rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti tarmoqlar iqtisodiyoti kafedrasi

14.4. Соғлиқни сақлаш ривожланишининг халқаро амалиёти
Соғлиқни сақлаш ривожланишининг халқаро амалиётини таҳлил этиш тиббиёт тузилмасини ўз вақтида қараб чиқишни ва уни тартибга солиш масалаларини ҳал этиш зарурлигини кўрсатади.
Масалан, инглиз тилида сўзлашадиган бешта йирик мамлакат (Австралия, Буюк Британия, Канада, Янги Зелландия ва АқШ) соғлиқни сақлаш тизими кейинги ўн йиллик мобайнида давлат хизматчилари ва врачларнинг фаолиятидан норозилик туфайли жиддий ўзгаришларга учради. Ушбу мамлакатлар кўпчилигининг расмий шахслари консенсусга эришиш ва ўзгаришларни қўллаб-қувватлаш мақсадида коалитсияни шакллантириш учун ислоҳотларни моделлаштириш ва стратегия билан шуғулланадилар, Соғлиқни сақлашга харажатлар камайтирилишига уриниш унинг сифат жиҳатдан яхшиланишига эътибор ортиши билан мувофиқлаштирилиши кераклиги тўғрисидаги нуқтаи назар кучаймоқда.
Халқаро амалиёт таҳлили давомида умумий мавзулар кўтариб чиқилди. Улар асосида ижтимоий соҳани ривожлантиришнинг бир қанча йўналишлари белгиланди. Соғлиқни сақлаш хизматларини интегратсиялаш усуллари, бу хизматларнинг мавжуд вакиллари ва уларнинг мижозлари, молиявий рағбатлардан фойдаланиш ва уларни чеклаш, мониторинг учун ахборотни яхшилаш имконияти ва соғлиқни сақлаш тизими самарадорлигини ошириш, тиббий суғурта билан қамраб олиш тенденсияси шулар сирасига киради.
Ижтимоий соҳани ривожлантиришнинг халқаро амалиёти соғлиқни сақлаш хизматларини интегратсиялашга асосланганлигини кўрсатади. Саноати ривожланган ҳар қандай давлатда соғлиқни сақлаш қиммат туради, ўтган асрнинг 80-йилларида ва 90-йиллар бошида соғлиқни сақлашга сарфланадиган умумий харажатларнинг ўсишини тўхтатиш тўғрисидаги масала катта ташвиш келтириб чиқарди. Кўпчилик мамлакатларда соғлиқни сақлаш соҳасидаги сиёсат бюджетдаги қийинчиликлар ва солиқ «юки» ўсишини назорат қилиш хоҳиши билан боғлиқ эди. Америкалик ёлловчилар ва сиёсий қарорлар қабул қилувчи шахслар соғлиқни сақлашга харажатлар камайганлигини маъқуллаб кўтиб олдилар, бироқ халқаро маълумотлар ушбу харажатлар АқШда бошқа мамлакатлардагига нисбатан тезроқ камайиб борганлигини хеч бир тарзда тасдиқламайди. Ўтган асрнинг 90-йилларида АқШда соғлиқни сақлашда жон бошига харажатлар саноат жиҳатидан ривожланган мамлакатларнинг ўртача даражасида ва Канада ёки Буюк Британиядагига қараганда тезроқ ўсди. Канадада давлат бюджетига нисбатан қаттиқ чора-тадбирлар қўлланилиши натижасида соғлиқни сақлашга харажатлар ялпи ички маҳсулотга фоиз нисбатида доимий даражада сақланиб қолди.
Хорижий тажриба ўтиш даврида соғлиқни сақлашни ривожлантиришда давлат асосий жамловчи бошқарувчи куч эканлигини кўрсатади. Масалан, 1998 йилда Ўзбекистонда ялпи ички маҳсулотдан соғлиқни сақлашга умумий харажатлар 3,6 фоизни (ривожланган мамлакатларда 6,2 %, ривожланаётган мамлакатларда п 2,3 %) ташкил этди.
Ривожланган мамлакатлар тизимларининг энг сўнгги кўрсаткичларини таққослаш шуни кўрсатдики, бунда бир неча йил мобайнида соғлиқни сақлаш тўғрисидаги баҳсларда устунлик қилувчи уч параметр тўпланди. Улар қиймат, хизматлардан фойдаланиш ва натижалар. Айрим солиштиришлар учун маълумотлар базасига киритилган 29 мамлакат маълумотларидан, айримлари учун эса фақат «катта эттилик» мамлакатлари (Канада, Франсия, Германия, Италия, Япония, Буюк Британия ва АқШ) маълумотларидан фойдаланилди.