Sh. Rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti tarmoqlar iqtisodiyoti kafedrasi

13.3. Давлатнинг иқтисодиётга аралашуви
Шундай хизмат турлари ҳам мавжудки, уларга қандайдир миқдорда нарх белгилаш мумкин. Масалан, кўча ва автомагистраллар, милитсия ёнғинга қарши кўраш, кутубхона ва музей, профилактик, тиббий (медитсина) хизматлари ва бошқалар.
Демак, бозор тизимидаги баҳо ижтимоий манфаатларни кўзлаб ишлаб чиқарилаётган товар ва хизматларга бўлган ресурсларни ажратмас экан, у ҳолда уларнинг ишлаб чиқариш механизми қандай олиб борилади?
Ушбу товар ва хизматларнинг ишлаб чиқаришга зарур бўладиган ресурслар тақсимоти асосан давлат орқали гуруҳ ёки жамоа қарорларида қабул қилинади. Янада аниқроқ айтадиган бўлсак, у демократик давлатларда сиёсий усул, яъни овоз бериш орқали аниқланади. Ижтимоий манфаатлар истеъмоли ҳажми давлат сиёсати билдиради. Сиёсий минбарларда қабул қилинган бу гуруҳ қарорлари уй хўжаликлари ва корхоналарининг бешта фунтаментал саволларга берган жавобларига қўшимча бўлиб хизмат қилади.
Ижтимоий манфаатларнинг ишлаб чиқариш учун шахсан индивидуал истеъмолдаги қандай ресурслари қайта тақсимланади? Тўлиқ бандлик шароитида фаолият кўрсатаетган иқтисодиётда давлат олдида ижтимоий манфаатдаги товар ва хизматларни ишлаб чиқариш учун индивидуал истеъмолдаги товарларнинг ишлаб чиқаришдан ресурсларни ажратиш муаммоси туради. Хусусий тармоқдан товарларни ажратиб олиш учун уларнинг хусусий талаби қисқартирилади. Бунга асосан уй хўжаликлари ва корхоналардан солиқларни олиш орқали эришилади. Уй хўжаликлари ва корхоналар кам даромад олиш натижасида инвеститсион ва истеъмол харажатларини камайтиришади. қисқача айтганда,солиқлар хусусий истеъмолдаги товар ва хизматларга бўлган талаб қисқартиради, бу ўз навбатида, ресурсларга хусусий талабни қисқаришига олиб келади.
Давлат бу солиқларни тақсимлашда ижтимоий манфаатдаги товар ва хизматларни ишлаб чиқаришни эътиборга олади ва шу соҳага маълум бир қисмини йўналтиради.
Қисқача хулосалар

Ўзбекистоннинг бозор иқтисодиёти ривожланишига аралашувидан асосий мақсади, иқтисодиётга янги демократик усуллар билан раҳбарлик қилиш, барча хорижий мамлакатлар билан самарали иқтисодий интегратсияга ўтиш, ИТТ ютуқларини самарали қўллаш асосида ресурслардан унумли фойдаланишни йўлга қўйиш ва аҳолининг турмуш даражасини юксалтиришдир.

Давлатнинг мамлакат иқтисодиётига аралашуви макроиқтисодий сиёсат орқали амалга оширилади.
Давлат бозор иқтисодиётининг самарали фаолият кўрсатиши учун асос бўладиган айрим хизматларни ва ҳуқуқий базани таъминлаш вазифаларини ўз зиммасига олади.

Назорат ва муҳокама учун саволлар

1. Давлатни иқтисодиётга аралашишидан мақсад нима?
2. Давлат томонидан амалга ошириладиган макроиқтиосдий сиёсат қандай кўринишда бўлади?