Sh. Rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti tarmoqlar iqtisodiyoti kafedrasi

14.3. Соғлиқни сақлаш соҳасини бошқариш
Жаҳон амалиёти жамият сивилизатсиясининг фундаментал хусусиятларидан бири бўлган аҳоли соғлиги ижтимоий ҳаётнинг кўплаб омиллари таъсири остида шаклланиши ва ўзгаришидан далолат беради. Аҳоли соғлигининг ҳолати ва тадрижий ўсиши ҳам хусусий, ҳам умумлаштирувчи бир қанча кўрсаткичларда акс эттирилган. Агар хусусий кўрсаткичлар аҳоли соғлиғининг айрим жиҳатлари ҳақида тасаввур берса, уни яхлит қамраб олиш учун фақат умумлаштирувчи кўрсаткичларнинг тизимли таҳлили лозим. Зарур турлаштириш популясияларнинг сифат ҳолати кўрсаткичлари кўп ўлчамли, иерархик тизими билан белгиланадиган аҳоли соғлиғига ёндашиш имконини беради, чунки соғлиқ кўрсаткичлари бир хил ижтимоий-иқтисодий шароитлардаги минтақаларда барқарор ва қонуний такрорланади. Ҳозирги вақтда соғлиқнинг замонавий тушунчаси тўлиқ жисмоний, рухий ва ижтимоий этуклик ҳолатини ўз ичига олади, Бу ушбу тушунчага яхлит ёндашишни акс эттиради.
Ўзбекистон соғлиқни сақлаш тизими учун ислоҳотларгача бўлган яқин ўн йилликларда ўзаро боғлиқ тармоқ ички алоқаларига ҳамда иқтисодий усулларга эмас, балки маъмурий бошқарув усулларига асосланган, вертикал иерархияга эга бўлган ва ҳаддан ташқари марказлаштирилган бошқарув тизими хос эди. Соғлиқни сақлашнинг шаклланган монотизимида халқ хўжалигининг бошқа тармоқларида бўлгани сингари тиббий хизматларнинг ижрочилари (ишлаб чиқарувчилари) ўртасида соғлом рақобат йўқ эди.
Иқтисодиёт ва ижтимоий соҳадаги туб ислоҳотлар соғлиқни сақлаш тизимини жиддий равишда қайта ўзгартириш йўлларини белгилаб берди. Бозор иқтисодиётига ўтиш шароитларида соғлиқни сақлашни ривожлантиришнинг амалга оширилаётган консепсияси жамиятни тиббиётни ижтимоий-иқтисодий категория сифатида идрок этишга йўналтиради. Бозор муносабатларининг холисона хусусияти аҳоли томонидан ўз соғлиғининг иқтисодий шартланганлигини англатади, соғлиқни сақлашнинг тижоратлашувида, пулли тиббий хизматлар ҳажмининг кенгайишида, маркетинг оператсиялари ривожланишида ва тадбиркорликнинг турли шакллари жорий этилишида ифодаланади. Мулкчиликнинг турли шаклларидаги тиббиёт субъектлари фаолияти фаол ривожланади, мустақил хусусий врачлик амалиётининг кенг ривожланиши тенденсияси барқарорлашади.
Янги иқтисодий шароитларда соғлиқни сақлаш тизимида юз бераётган иқтисодий жараёнлар ўзгаришини умумлаштириб, ушбу ўзгаришларнинг асосий йўналишларини ажратиб кўрсатиш мумкин.
Биринчи навбатда, тижорат муносабатларига асосланиб фаолият бошлаган тиббиётга нисбатан одамлар онги ва муносабатларидаги ўзгаришни қайд этиш зарур. Пулли тиббий хизмат кўрсатиш ривожланиши муносабати билан инсон тиббий хизматларнинг эҳтимол тутилган истеъмолчиси сифатида танлаш имконияти ва хуқуқига эга бўлади, кўрсатилаётган хизматлар учун ҳақ тўлаётганлигини англайди. Иккинчи томондан, тиббий хизматлар бозори қанчалик хилма-хил бўлмасин, у ўзи ҳарид қилаётган тиббий хизматларнинг сифатини билиши зарур.
Республикадаги реал вазият таҳлилига кўра, тиббий хизматлар ҳозирги ҳолатининг ижобий ва салбий жиҳатлари қуйидагилар:
• бозор шароитларида ҳар қандай хизмат ёки товар - мазкур ҳолатда тиббий хизмат - пулли;
• кўрсатилган тиббий хизмат учун ҳақ тўлаш билвосита ёки бевосита мижознинг - ушбу хизматлар пировард истеъмолчисининг зиммасига тушади;
• мижоз ўзи хизматларидан фойдаланишни хоҳловчи муассаса ва мутахассисни танлаш ҳуқуқига эгадир;
• тиббий хизматларнинг ўзига хослиги кўрсатилган тиббий
хизматлар сифатини тўлиқ даражада баҳолаш имконини
бермайди.