17.3. Ҳудудни ижтимоий - иқтисодий ривожлантиришда муқобил стратегияни излаш
Ҳудудни ишлаб чиқаришнинг техник ва илмий - техник ресурслар билан жиҳозланганлиги кўрсаткичлари гуруҳи қуйидагиларни аниқлайди:
Ишлаб чиқариш - техник жиҳозланганлик даражаси:
КптоқФсоғФп (6)
Бу эрда: Фсо - корхонанинг асосий фондлари қиймати. Булар ишлаб чиқариш-техник жиҳозланиш учун мураккаб маҳсулотлар ишлаб чиқаради;
Фп - ҳудуддаги ишлаб чиқариш объетларидаги асосий фондларнинг умумий қиймати.
Мазкур коеффитсиент корхонанинг ишлаб чиқариш аппарати ҳудудга янгиликлар киритишини шакллантиришда фойдаланиш имкониятини тавфсифлайди:
Илмий-техник жиҳозланганлик даражаси:
КитоқФнтғФ (7)
Бу эрда: Фнт - ИТИ ва КБ лардаги асосий фондлар қиймати , шунингдек алоҳида олий ўқув юртларидагилар ҳам;
Ф - ҳудуддаги ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш объектларининг асосий фондлари қиймати.
Кито ёрдамида ҳудуднинг илмий-техник базасини баҳолаш мумкин.
Тажриба-синов қувватлари билан таъминланганлик даражаси:
Коео қ ФоеғФн (8)
Бу эрда: Фое – тажриба-синов корхоналарининг асосий фондлари қиймати;
Фн - ИТИ, КБ, олий ўқув юртларининг асосий фондлари қиймати.
Мураккаб ишлаб чиқариш-техник маҳсулотларни (Фвн) ишлаб чиқаришда ҳамда ИТИ ва КБ да меҳнатнинг фонд билан қуролланганлиги . Булар асосий фондлар қийматининг санаб ўтилган соҳалардаги ишчилар сонига нисбати билан топилади. Фонд билан қуролланганлик коеффитсиенти асосий фондларни ҳудуддаги банд аҳоли сонига нисбати орқали аниқланади:
ФвпқФпғЧп
ФвнқФнғЧн (9)
ФврқФпқФнғЧ3
Бу коеффитсиентлар марказлар ишини меҳнат талаб қилинадиган фаолият турларига йўналтириш имкониятларини баҳолашга ёрдам беради.
Ҳудуднинг ишлаб чиқариш - техник ва илмий-техник фонд билан таъминланганлиги:
КфотқФпқФнтғПр (10)
Ҳудуднинг билимталаблилик ва сифатли маҳсулотлари кўрсаткичлари. Мазкур гуруҳ кўрсаткичлари қуйидагиларни аниқлаш имкониятини беради:
-ҳудудни самарали ишлаб чиқариш, техник йўналиши:
КптоқРсптғЧ3 (11)
Бу эрда: Рспт - ишлаб чиқариш, техник мақсадларга мўлжалланган мураккаб маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми кўрсаткичи.
Ҳудуднинг илмий-техник унумдорлиги:
КитпқРитпғЧ3 (12)
Бу эрда: Ритп - илмий-техник маҳсулотлар ҳажми кўрсаткичли.
Ҳудуднинг илмий-техник йўналиши (бунда илмий-техник маҳсулот ҳажми ишлаб чиқариш, техник мақсадларга мўлжалланган маҳсулотлар ишлаб чиқариш ҳажмига бўлинади).
КитомқРитнғРитпқРспт (13)
Бу коеффитсиентни ҳисобга олиш саноат маҳсулотлари ишлаб чиқаришда ҳудуднинг иҳтисослашуви тўғрисида қарор қабул қилиш имконини беради.
Ҳудудни экспорт ишлаб чиқариш, техник йўналиши (експорт қилинаётган ишлаб чиқариш - техник мақсадларга мўлжалланган маҳсулотларнинг шу маҳсулотлар умумий ҳажмидаги улуши)
Кексо қ РексғРспт (14)
Ҳудуднинг илмий-техник патенсиали тузилиши кўрсаткичлари:
-пропотсионаллик коеффитсиенти.
КстрқРвуз:Рак:Ротр:Рзар (15)
Бу эрда: Рвуз - олий ўқув юртларида илмий-техник ишлаб чиқариш ҳажми;
Рак - академияларда илмий-техник ишлаб чиқариш ҳажми;
Ротр - тармоқларда илмий-техник ишлаб чиқариш ҳажми;
Рзав - заводларда илмий-техник ишлаб чиқариш ҳажми.
Булар ҳудуднинг илмий секторига тегишли. Бу коеффитсиент ҳудуднинг у ёки бу илмий-техник соҳа секторига йўналишини ишлаб чиқиш имконини беради.
-илмий - техник соҳа ташкилотларини жамлаш.
КрасқМ1ғМ1қМ0 (16)
Бу эрда: М1, М0 - илмий-техник объектларга эга ва эга бўлмаган шаҳарлар сони. Крас ни қўллаш тармоқдан фойдаланиш имконини беради.
Ҳудуд илмий-техник ривожланиш даражаси индикаторларининг таҳлили.
Юқорида санаб ўтилган кўрсаткичларни таҳлил қилиш турли усуллар билан амалга оширилиши мумкин. Улардан асосийлари қуйидагилар ҳисобланади:
-мазкур ҳудуд кўрсаткичлар даражасини яхши ва ўрта ҳудудлардаги кўрсаткичлар билан солиштириш;
-мазкур ҳудуднинг бир неча кўрсаткичларини бир-бири билан солиштириш;
-мазкур ҳудуд ривожланишининг интеграл индикаторини ҳисоблаш.
Хусусий индикаторнинг аҳамиятини ҳисоблаш қуйидаги формула асосида амалга оширилади:
И1қК1ғКе(л) (17)
Бу эрда: К1- ҳудуднинг илмий-техник ривожланиш кўрсаткичи;
Ке(л) - ўрта (яхши) ҳудудининг илмий-техник ривожланиш кўрсаткичи;
Индикаторлар аҳамиятини қуйидаги вариантлар орқали аниқлаш мумкин:
И1<1 - мазкур ҳудуд ривожланиш даражасининг ўрта ҳудуддан паст бўлиши;
И1қ1 - мазкур ҳудуднинг ривожланиш даражаси ўрта ҳудуд даражасига мос келади;
И1>1 - мазкур ҳудуднинг ривожланиш даражаси ўрта ҳудуднинг ривожланиш даражасидан ортади.
Аниқ индикаторлар аҳамиятлилигини таҳлил қилиш ва уларни ўзаро солиштириш орқали ҳудудий илмий-техник сийёсат йўналиши тўғрисида аниқ ҳулоса чиқариш мумкин.
