Sh. Rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti tarmoqlar iqtisodiyoti kafedrasi

Қисқача хулосалар
^{Маълум бир вақтда ишлаб чиқарилган маҳсулот, бажарилган иш миқдор ёки маълум миқдордаги маҳсулот ишлаб чиқариш учун сарфланган меҳнат меҳнат унумдорлигидир.}
қишлоқ хўжалигида фуқароларнинг меҳнат қилиш қобилияти таклифи ҳамда уларни ишга олиш, яъни иш билан таъминловчилар ўртасидаги ижтимоий-иқтисодий муносабатлар тизимини амалга оширадиган манзил меҳнат бозоридир.
^{Меҳнат ресурслари қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг энг муҳим омиллариданн бири ҳисобланади.}

Назорат ва муҳокама учун саволлар

1. 
   Меҳнат ресурслари нима? У қандай тартибга эга ?
   
2. 
   Меҳнат унумдорлиги қандай аниқланади ва унга қандай омиллар таъсир этади ?
   
3. 
   қишлоқ хўжалигидаги меҳнат бозори қандай хусусиятларга эга ?
   
4. 
   Меҳнат унумдорлигини қандай яхшилаш мумкин ?
   

16-МАъРУЗА. МИЛЛИЙ ИҚТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МАКРОИҚТИСОДИЙ ДАСТУРЛАРИНИ ТУЗИШ


16.1. Давлатнинг антиинфлясия сиёсати мазмуни

Антиинфлясия сиёсати фаол ва мослашувчанлик сиёсатларига бўлинади. Фаол сиёсат инфлясияни юзага келтирадиган сабабларни бартараф қилишга, мослашувчанлик сиёсати инфлясия шаротига мослашиш ва инфлясиянинг салбий оқибатларини энгиллаштиришга йўналтирилади.

Инфлясия ва ишсизлик ҳукумат олдида тўрган асосий муаммолари ҳисобланади. Бу муаммоларнинг эчилиши ўзаро зич боғлиқдир. Инфлясия жараёнларини бошқариш воситалари давлат давлат қўлидадир. Шунинг учун ҳам давлат пул таклифига ва мос равишда пул массасининг катталигига масъулдир. Муомаладаги пулларнинг қисқариши инфлясиянинг тўхташига шароит яратади.
Инфлясияга қарши самарали кўрашиш учун унинг сабабларини билиш керак. Бу эса пул-кредит ва фискал сиёсатининг ўзгаришини талаб қилади.
Ҳукумат инфлясиянинг бартараф этилишга сабаб бўладиган тўғри монитар воситалар йиғиндисига эга. Улар қуйидагилардир:

• 
  пул эмиссиясининг назорати;
  
• 
  давлат бюджетининг эмиссион молиялаштиришга йўл қўймаслик;
  
• 
  пул массасининг жорий назорати, очиқ бозорда оператсияларнинг амалга оширилиши;
  
• 
  пул суррогатлар муомиласининг кесишуви.
  

Юқорида саналган дастлабки тўрт омил самараси фақатгина инфлясияни куттириш ёки олдини олиш мақсадида таъминланиши мумкин. Гиперинфлясия шароитида эса, бирдан-бир чора пул ислоҳоти ҳисобланади.
Конфиксатсион пул ислоҳотлари кўпгина мамлакатларда ўтказилган, шу жумладан эвропанининг ярим давлатларида ва собиқ ССРда иккинчи жаҳон урушидан кейин. Бу ислоҳотларнинг биринчи жаҳон урушидан кейин Германияда ўтказилганини мисол тариқасида қараб чиқамиз. 1922 йилга келиб Германияда инфлясия энг баланд чўққисига чиқди: нархларнинг 40 баробар ошиши, пул эмиссияси билан қопланадиган бюджет тахчиллиги 40% харажатни ташкил қилган, марканинг алмашиш курси 50 баробар пасайди.
1923 йили иқтисодиётнинг вайрон бўлиш жараёни янада кучайди. Шу йил ноябр ойида конфискатсион тўрнинг пул ислоҳоти бошланди, 1 та янги чиқарилган марка 1 трин. Эски маркага алмаштирилган эди, алмашиш миқдори чегарланган ҳолда бўлди. Ҳукумат эса қатъи пул-кредит сиёсатига ва бюджет тахчиллигини харажатларни камайтириш ва солиқларни ошириш орқали қисқартиришга ўтди. Натижада иқтисодиёт барқарорлашди ва 1927 йилга келиб ишлаб чиқариш 1923 йилдагига нисбатан 2 баробар ошди.
Юқорида келтирилган мисолга асосланиб шуни таъкидлашимиз керакки, инфлясияга қарши кўраш суръат нафақат инфлясияни акс эттирувчи сабабларга, балки уни туғдирувчи ва ушлаб турувчи сабабларни йўқотишга қаратилган бўлсагина самарали бўлади. Инфлясия механизмларига асосланиб, инфлясиянинг қайси турига қарши кўраш олиб борилаётганига қараб антиинфлясион чоралар синфларга ажратилади.
Инфлясия талабига қарши олиб бориладиган чоралар қуйидагилардир:

• 
  давлат харажатларининг камайтирилиши;
  
• 
  солиқларнинг оширилиши;
  
• 
  давлат бюджети тахчиллигининг қисқартирилиши;
  
• 
  қаттиқ пул-кредит сиёсатига ўтиш;
  
• 
  валюта курсини музлатиб қўйиш орқали уни барқарорлаштириш.
  

Инфлясия талабига қарши қўйилган чоралар ялпи талабга бевосита таъсир этади. Уларга биринчи навбатда, давлат харажатларининг камайтирилиши ва солиқларнинг оширилиши, давлат бюджети тахчиллиги даражасининг пасайтирилиши, қаттиқ пул-кредит сиёсатига ўтиш киради.
Баланд даражага эга бўлган иқтисодиёт шароитида бу ўзгаришлар жуда оғир кечади:
Ялпи талаб ишсизлик даражасининг пасайиши ва ўсиши билан қисқаради. Иқтисодиётнинг барқарорлашуви, самарали ривожланиши учун яхши шароит яратади.
Талаб тарафидан инфлясия - тарихдаги барча баланд инфлясиянинг сабабчисидир. Шу билан бирга тарих бизга, антиинфлясия сиёсатининг тез «шокли» чоараларини бергани каби, инфлясиянинг аста-секин сўнишини ҳам кўрсатади. қайси сиёсат яхшироқ эканлигини айтиш қийин бунинг ҳаммаси конкрет шароит ва имкониятлар билан аниқланади. Тез сиёсатнинг яхши томонлари шундаки, агарда у, албатта, жамиятнинг ҳукуматга бўлган ишончи шароитида олиб борилаётган бўлса, фақат инфлясиянинг ўзигина эмас, балки инфлясия кўтишларининг бирданига тез тушишига, бу эса барқарор инфлясиясиз ривожланишга шароит яратиб беради. Камчиликларга эса, ишлаб чиқариш ва ишсизлик даражасининг бирданига тушиб кетиши, шунингдек, иқтисодий ҳолатнинг ёмонлашиши натижасида ижтимоий силжишнинг ўсиши киради.