Sh. Abdullayeva I f. d., prof

20-jadval. 
Koeffitsiyentlar dinamikasi 
Foyda 
Bankning yalpi 
daromadi 
Foyda 
Bank aktivlari 
Bank aktivlari 
Bankning yalpi 
daromadi 

---

146
 
Kvartallar 
а
ktivlar
Foyda
а
ktivlar
Daromadlar
daromadlar
Foyda
I 0,43 2,4 
18,0 
II 1,24 2,0 
61,8 
III 0,58 1,8 
32,3 
IV 0,27 1,5 
17,8 
Uchala koeffitsiyentlar dinamikasidan ko‘rinib turibdiki, bir yil 
ichida foydalilikning umumiy koeffitsiyenti 2,4 foizdan 1,5 foizgacha 
tushgan. Bunga asosiy sabab quyidagi samaradorlik koeffitsiyenti (K
sam
) 
bilan tavsiflanadi: 
А
А
К
dk
sam
=
Bu yerda: 
A
dk
– daromad keltiruvchi aktivlarning o‘rtacha qoldig‘i; 
A – jami aktivlarning o‘rtacha qoldig‘i. 
O‘z navbatida, sof foydaning aktivlarga bo‘lgan nisbatini ikkita 
ko‘paytuvchiga ajratish mumkin. 
Sof foydaning o‘z kapitalga bo‘lgan nisbat asosida uchta 
ko‘paytuvchi koeffitsiyentga ajratib hisoblanishi jahon amaliyotida 
Dyukon formulasi
nomi bilan mashhur. Bu koeffitsiyent tijorat banklari 
investorlari daromadlarining o‘sish yo‘nalishlarini, shuningdek, bank-
ning barqaror rentabelligini ta’minlash darajasini ko‘rsatadi.
Marja daromadi foiz stavkalari darajasi va vositachilik xizmat-
laridan tushgan daromadlarga, bankning daromadi va xarajati o‘rtasidagi 
o‘sish nisbatlariga, resurs qiymati va boshqalarga bog‘liq bo‘ladi. 
 
3.6. Tijorat bankining to‘lov qobiliyati 
va likvidligi 
Sof foyda (soliq 
solingandan so
‘
ng) 
Sof foyda 
Aktivlar 
O
‘
z kapital 
= 
Aktivlar 
· 
o
‘
z kapital 
Sof foyda
Sof foyda 
Yalpi daromad 
Aktivlar 
O
‘
z kapital 
= Yalpi daromad 
. 
Aktivlar 
. 
O
‘
z kapital 
=
= 
Marjadan 
daromad 
· 
Aktivlarning 
daromadliligi 
· 
Leveraj koeffitsiyenti (kapital 
multiplikatori) 

---

147
[95]
. Tijorat bankining faoliyati va uning samaradorligi eng avvalo 
uning likvidligiga bog‘liq. Likvidligi bo‘lmagan bank to‘lovga layoqatli 
bo‘la olmaydi. Amalda aynan nolikvidlik banklarning to‘lovga layo-
qatsizligining asosiy sababi bo‘lib, ularni bankrotlikka va bank tizi-
mining beqarorligiga olib keladi.
«Likvidlik» atamasi lotincha «
Liquidus
» so‘zidan olingan bo‘lib, 
suyuq, oquvchi ma’nosini beradi. U turli korxonalar, birlashmalar, fir-
malar va banklarning o‘z majburiyatlarini o‘z vaqtida bajara olish (qarz-
ni to‘lash) imkoniyatini bildiradi. 
Barqaror talabga ega bo‘lgan pul vositalari, bank depozitlari, qim-
matli qog‘ozlar, moddiy aylanma vositalar va pulga tez aylantiriladigan 
aktivlar likvid vosita (mablag‘)lar deb yuritiladi.