Sh. Abdullayeva I f. d., prof

Marjali ssudalar
qarz oluvchiga kredit qiymatiga ustama qo‘shish 
evaziga beriladigan ssuda. 
Marjaning absolut miqdori va uning dinamikasi bir qator omillar 
ta’sirida o‘zgaradi: 
daromad keltiruvchi kredit va boshqa aktiv operatsiyalar miqdori; 
bankning aktiv operatsiyalar bo‘yicha foiz stavkalari; 
bankning passiv operatsiyalari bo‘yicha foiz stavkalari; 
aktiv va passiv operatsiyalari foiz stavkalari o‘rtasidagi farq 
narxlar, kurslar, stavkalar o‘rtasidagi farq; 
depozit, garov ta’minoti yoki valutalar kursining yo‘l qo‘yilishi mumkin 
bo‘lgan tebranishlari bo‘yicha qo‘shimcha ulush; 
mol asosida bitimlarda, ochiq fyuchers shartnomalari bo’yicha ko‘rilishi 
mumkin bo’lgan talafotlardan sug’urtalash maqsadida brokerga yoki hisob-
kitob palatasiga topshirilgan pul summasini yoki garovni anglatadi; 
forvard valuta kurslarini baholash usuli; 
birja bozorida xaridor qimmatli qog‘ozlarni xarid qilish yoki sotishda 
brokerlik kreditidan foydalanganida to‘laydigan summa; 
qarz oluvchi kredit qiymatiga qo‘shib to‘laydigan ustama. 

---

141
(spred); 
bank kredit portfelida foizsiz ssudaning ulushi; 
foizli daromad keltiruvchi riskli aktivlar operatsiyalari ulushi; 
jalb qilingan resurslar va bankning o‘z kapitali o‘rtasidagi nisbat; 
jalb qilingan resurslar tarkibi; 
inflatsiya sur’ati va boshqalar. 
Marja quyidagi nisbiy ko‘rsatkichlarda tavsiflanadi: 
Olingan foizlar summasi – To‘langan foizlar summasi 
K
hfm
= 
Daromad keltiruvchi 
6F1
)
summasining o‘rtacha qoldig‘i 
Olingan foiz summasi – To‘langan foiz summasi 
K
hfm
= 
A
7F2
)
summasining o‘rtacha qoldig‘i 
Ssudalar to‘lovlari bo‘yicha 
foizlar summasi 
– 
Kredit resurslari to‘lovlari 
bo‘yicha foizlar summasi 
K
ssm
= 
Qarzdorlik ssudasi summasining o‘rtacha qoldig‘i 
Bu ko‘rsatkichlardan tashqari marja foizining yetarliligi ham 
hisoblanadi: 
Bu ko‘rsatkich bank uchun marjaning zaruriy minimal darajasini 
belgilaydi va uni hisoblashdan maqsad – bank o‘z xarajatlarini qanchalik 
qopladi degan savolga javob berishdan iborat. 
[92]
. Tijorat banklarining foydasi va uning darajasini tahlil qilish 
usullaridan quyidagilarni qayd qilish mumkin: 
foyda manbalarini tarkibiy tahlil qilish; 
moliyaviy koeffitsiyentlar tizimini tahlil qilish; 
omilli tahlil. 
Tarkibiy tahlil bank foydasi manbalarini aniqlash va bankning 
1)