Sh. Abdullayeva I f. d., prof

ijobiy tengsizlik
yuzaga keladi, yoki boshqacha qilib aytganda, balansning aktivlar 
bo‘yicha sezuvchanlik darajasi yuqori bo‘ladi: 
Sezuvchanlik nati-
jasidagi ijobiy 
tengsizlik 
Foiz stavkasining 
o’zgarishini sezu-
vchi aktivlar 
Foiz stavkasining 
o’zgarishini sezuvchi 
passivlar 
>
Qayta baholanishi lozim
bo‘lgan bank aktivlari narxi
(foiz stavkasining o‘zgarishini 
sezuvchi aktivlar) 
Qayta baholanishi lozim bo‘lgan 
bank passivlarining narxi 
(foiz stavkasining o‘zgarishini
sezuvchi aktivlar) 
=

---

135
Aksincha, agar foiz stavkasidagi o‘zgarishni sezuvchi passivlarning 
hajmi shu xususiyatga ega bo‘lgan aktivlar hajmidan yuqori bo‘lsa, u 
holda balansda 
salbiy tengsizlik
yuzaga keladi: 
Masalan, bank foiz stavkasidagi sezuvchi 500 mln. dollar hajmidagi 
aktivlar va 400 mln. dollar hajmidagi passivlarga ega bo‘lsa, bankning 
aktiv saldosi (qoldig‘i), ya’ni ijobiy tengsizlik 100 mln. dollarga teng 
bo‘ladi. Agar foiz stavkasi ko‘tarilsa, sof foiz marjasi ham ortadi. 
Natijada bank daromadi ortadi. Foiz stavkasi miqdori pasayganda, sof 
foyda marjasi kamayadi. Ijobiy saldoga ega bo‘lgan bank foiz stavkasi 
kamayganda daromadini yo‘qotadi. Foiz stavkasidagi o‘zgarishni se-
zuvchi aktiv va passivlar hajmining teng bo‘lishi, bankning foiz stavka-
si xataridan himoya qiladi. Bunday holda aktivlar bo‘yicha foiz tushum-
lari va passivlar bo‘yicha foiz chiqimlari teng bo‘lib, balans buzilishi 
yuzaga kelmaydi va sof marjasi barqaror, ya’ni mustahkam bo‘ladi. 
Hozirgi paytda balans buzilishini boshqarishni bir necha usullaridan 
foydalanilmoqda: 
bankning sof foyda marjasi ko‘zda tutilgan darajaga etishini 
ta’minlovchi ma’lum bir davrni belgilab olish zarur (masalan, bir yil 
yoki olti oy); 
sof foiz marjasining qanday maqsadlarga yo‘naltirilishini aniqlab 
olish lozim, ya’ni sof foiz marjasi o‘rnatilgan darajada qoladimi, yoki 
imkoniyat bo‘lsa, uni ko‘tarish lozimmi, shu masalani hal qilish kerak; 
agar bank rahbariyati sof foiz marjasining ortishini istasa, foiz 
stavkasining o‘sishini aniq belgilab olishi yoki daromad va xarajat 
orasidagi farqni oshirish maqsadida o‘z aktivlari va passivlarini qayta 
taqsimlash yo‘llarini topishi lozim.