Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

А.Е.Личконинг таъкидлашича, 14-18 ёшда
характернинг баъзи хусусиятларига ортиқча урғу берилади. Илк 
ўспиринликдаги типологик ўзи билан ўзи бўлиб қолиш, баъзан инсондаги 
тўлиқ эмаслик ҳисси билан бирга кечадиган яккаланиб қолишга олиб 
келади. 
Ёш улғайган сайин инсонда эмоционал қўзғалиш ҳосил қилувчи
омиллар кўпайиб боради. Агар катта одам ёш болаларга ўхшаб ҳар бир 
қўзғатувчига жавоб қайтараверса, у кўп қўзғалиш ва эмоционал 
беқарорликдан оламдан ўтган бўлур эди. Катталарни хавотирланишдан 
ташқи таъсирларга танлаб жавоб қайтариш ҳамда ички тормозланиш ва ўз-
ўзини назорат қилишнинг маҳсулдор ички механизмлари қутқаради. 
Америкалик олим 
Г.Джонс 12 ёшли ўсмирлар ва 17 ёшли илк
ўспиринларнинг эмоционал роеакцияларини (тери –галваник реакциялари) 
солиштирди.У сўзли қўзғатувчиларни ёқимли, ёқимсиз ва бефарқларга
ажратган. Тажриба натижаларидан маълум бўлишича, умумий эмоционал 
реакция ўсмирларга нисбатан илк ўспиринларда юқори бўлган.Лекин улар 
орасидаги асосий фарқ танлаш даражасида кузатилган: илк ўспиринлар 
ўсмирларга нисбатан бефарқ ва ёқимсиз сўзларга жавоб қайтарганлар. 
Шундай қилиб, илк ўспиринларнинг эмоциялари, интеллект сингари аниқ 
қўзғатувчи бу синалувчи учун қандай аҳамиятга эгалигини ҳисобга олмасдан 
ўлчаш мумкин эмас.Илк ўспиринлик давридаги эмоционал қийинчилик ва
муаммоларни аниқ қараб чиқиш лозим, чунки уларнинг келиб чиқиш 
сабаблари ҳар хил. Ўсмирлик давридаги дисморфофобия – ўз танаси ва 
ташқи кўринишидан ташвишланиш илк ўспиринлик даврида ўтиб кетади. 
Илк ўспиринларда намоён бўладиган хавотирланиш белгилари бу ёшдаги 
махсус қийинчиликларга реакция эмас, балки илгари олинган руҳий 
жароҳатланишнинг кейин намоён бўлишидир. 
Кўпчиликда ўсмирликдан илк ўспиринликка ўтишда мулоқотчанлик ва 
умумий эмоционал кайфият яхшиланади. 
Е.А.Силинанинг лонгитюд 
тадқиқотларидан маълум бўлишича, у болаларни 7 ва 9 синфларда кузатиб, 
ўсмирларга нисбатан илк ўспиринларда камроқ импулсивлик ва эмоционал 
қўзғалувчанлик, кўпроқ экстравертлик ва эмоционал барқарорлик 
кузатилишини аниқлашган.