Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

Г.Д.Пиров ва бошқалар 5 
ёшдан 17 ёшгача бўлган болаларни кўндаланг кесим методи орқали
ўрганиб, нерв фаолиятининг энг қўзғалувчан типи 5 ёшлилар орасида 
учрашини аниқлашган. Бола катта бўлган сайин қўзғалувчанлик камайиб, 
мувозанатлиларнинг сони ортган. Пубертат ёшда ( 11-13 ёш қизларда ва 13 -
15 ёш ўғил болаларда) қўзғалувчанларнинг миқдори ортади, бу даврнинг 
охирига бориб қўзғалувчанлик яна камаяди. 
Эмоционал зўриқишнинг физиологик манбаалари қизларда аниқ
пайқалади, уларда депрессия, жиззакилик, хавотирланиш ва ўз-ўзини 
ҳурмат қилишнинг пасайиши ҳайз кўришнинг маълум даврларига боғлиқ. 
Бунга ўз вақтида 
Ш.Бюллер ҳам эътибор берган эди.
Ўғил болаларда аниқ физиологик боғлиқлик кўзга ташланмайди, лекин 
пубертат давр улар учун ҳам қийин кечади. Рус психологи 
П.М.Якобсон
катталар ва тенгдошларига салбий реакциялар 12,5 -13, 5 ёшда энг кўп 
учрайди, деб таъкидлаган эди.Ўсмир ва ўспиринлардаги эмоционал 
реакциялар фақат гормонал ўзгаришларга боғлиқ бўлиб қолмай, балки 
ижтимоий омиллар ва тарбия шароитлари, индивидуал-типологик
фарқларга ҳам боғлиқ. Катта бўлишдаги психологик қийинчиликлар, “Мен” 
образи ва интилиш даражаси орасидаги қарама-қаршилик каби ўсмирга хос 
бўлган эмоционал зўриқиш, илк ўспиринлик даврида ҳам сақланиб
қолади. 
Психолог 
В.Р.Китловская 
проектив 
тестлар 
ёрдамида 
хавотирланишнинг ёш динамикасини ўрганиб, боғча ёшидаги болалар 
тарбиячилар билан мулоқотда энг кўп хавотирланишларини, ота-оналар 
билан камроқ хавотирланишларини аниқлаган. Кичик мактаб ёшидаги 
болалар тенгдошлари билан камроқ, бегона катта одамлар билан мулоқотда
кўпроқ хавотирланиши маълум бўлган. Ўсмирлар бўлса бегона катта 
одамлар ва ўқитувчилар билан камроқ, ота-оналари ва тенгдошлари билан 
мулоқотда кўпроқ хавотирланиши аниқланган. Илк ўспиринлар эса барча
соҳадаги мулоқотда энг юқори хавотирланиш намоён бўлган, айниқса ота-

---

оналар ва улар боғлиқ бўлган катталар билан мулоқотда кучли 
хавотирланиш намоён бўлган.