Семинар: 13-Мавзу: Аргументлаш ва билимлар тараққиѐтининг мантиқий шакллари. Режа: Асосли муҳокама юритиш шартлари



Download 45,51 Kb.
bet8/9
Sana21.02.2022
Hajmi45,51 Kb.
#65550
TuriСеминар
1   2   3   4   5   6   7   8   9
Bog'liq
№-13 Семинар. Аргументлаш ва билимлар тараққиѐтининг мантиқий

«Мазмундор» Назарияларда маълум бир сохага оид фартлар системага солинади, умумлаштирилади ва тушунтирилади. Улар асосан тажриба натижалари, эмпирик материалларга таянади, уларни тахлил килади, тартибга солади ва умумлаштиради. Ана шунинг учун ҳам уларни «тажрибага таянувчи Назариялар», деб аташади. «мазмундор» деб аталишига сабаб, уларни математика ва мантиқдаги формаллашган Назариялардан фарк килишдир. Мазмундор Назарияларни соф эмпирик Назариялар деб булмайди. Улар факат эмпирик материалларгагина эмас, балки назарий конунларга ҳам таянади. Масалан, мазмундор деб хисобланадиган Ч. Дарвиннинг эволюция Назарияси, И.П. Павловнинг олий асаб фаолиятининг шартли рефлерторлир Назарияси ва шу кабилар чукўз назарий гояларга суянади, улар ёрдамида тупланган материалларни рационал усул билан англайди, қайта ишлайди ва тушунтиради.

Гипотетик-детуктив Назариялар табиётшунослирда учрайди. У турли хил мантиқий ручга эга гипотезалар системасидан иборат бўлиб, унда мантиқан кучлилазидан мантиқан кучсизроқлари дедукция қилинади. гипотетик-детуктив системани гипотезалар занжири (иерархияси) тарзида олиб караш мумкин. Бунда эмпирик асосдан ўзоклашган сари гипотезанинг ручи ортиб боради.


Гипотетик-детуктив Назарияларнинг ўзига хос жихатлазидан бири ундаги гипотезаларнинг даражалари буйича катъий ирчил жойлашишидир. Гипотезанинг даражаси канчалик юқори булса, хулосаларни мантиқий йўл билан келтириб чикаришда унинг иштирори шунчалир руп бўлади.
Назариянинг гипотетик-детуктив модели эмпирик материалларни ишлашда руп кулайлирларга эга булиши билан бир каторда айрим рамчилирлардан ҳам холи эмас. Хусусан, бошлангич гипотезалар кандай танлаб олиниши рерар, деган саволга халигача аник, катъий холдаги жавоб йук.
Аксиоматик системаларда Назария элементларининг ратта кисми ричрина бошлангич асосдан – асосий аксиомалардан детуктив йўл билан келтирилиб чикарилади. Аксиоматик Назариялар математикада кўзилади.
Аксиоматик метод биринчи марта Еврлид томонидан элементар геометрияни кўзишда муваффакиятли ишлатилган. Мазкур геометриянинг асосий аксиоматик тушунчалари «нукта», «тугри чирик», «тезислир» бўлиб, улар идеал фаровий объертлар сифатида олиб каралган; геометриянинг ўзи эса фириравий фаронинг хусусиятларини ўзганувчи таълимот сифатида талкин килинган. Еврлид геометриясининг колган барча тушунчалари улар ёрдамида хосил килинган. Куйидаги мисолга мўзожаат килайлир: «Тезислирдаги битта нуктадан баравар ўзоклирда ётадиган нукталар тупламига айлана дейилади», унда «айлана» тушунчаси «нукта ва тезислир» тушунчалари ёрдамида хосил килинган, яъни улардан дедукция килинган.
Математиканинг тараккиёти давомида аксиоматик метод таромиллашиб борган, уни куллаш мумкин бўлган сохалар доираси кенгайган. Хусусан, аста-секин Еврлид аксиомаларининг факат геометрир объертларнигина эмас, балки бошка математик ва, хатто, фирир объертларни ҳам тасвирлаш учун ярокли зканлиги маълум булди. Масалан, нуктани хакикий сонларнинг учтасининг туплами, тугри чирик ва тезислирни чирикли тенгламаларни билдиради, деб кабул килинганда, Мазкур ногеометрир объертлар хоссаларининг Еврлид геометрияси аксиомалари талабларига жавоб бериши аникланган.
Шуни айтиш рерарри, аксиоматикага бундай абстракт таррда ёндашишга маълум бир даражада Н.И. Лобачевсрий, Б. Риман ва бошкалар ноеврлид геометрияларининг яратилиши яхши имконият яратди.
Хорирги рамон математикасида абстракт аксиоматик системалар кенг қулланилади. Бундай системаларнинг мухим хусусиятлари уларнинг ёпик системадан иборат булиши, яъни микдор жихатидан черланган аксиомалар, тушунчалар, принциплардан ташкил топиши, улар каторига ихтиёкий равишда, асоссир янги аксиомалар, тушунчаларни кушиб булмаслир; системаларнинг мантиқан зиддиятсир ва маълум бир даражада тула булиши ва шу кабилардан иборат. Ана шунинг учун ҳам улар ўзок вакт давомида ўзининг баркарорлигини сақлайди, янги билим олишнинг ишончли воситаси бўлиб колади.
Аксиоматика табиётшунослирда ҳам қулланилади. Тажриба билан боглик бўлганлиги ва шунинг учун ҳам зарурий равишда эмпирик талкинга мухтож зканлиги сабабли табиётшунослирнинг факат ўзагини ташкил этадиган тушунчаларнигина аксиомалаштириш мумкин.
абстракт математик стрўзтўзалар факат аксиоматик системалардагина эмас, балки формаллашган назарий системаларда ҳам тасвирланиши ва тушунтирилиши мумкин.

Download 45,51 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish