Semema va uning tarkibiy qismlari

Semaning darajasiga ko‘ra turlari. Sema darajasiga ko‘ra birlashtiruvchi (integral) va farqlovchi (differensial) semaga ajratiladi. Birlashtiruvchi sema birdan ortiq leksemadagi o‘xshash, bir xil semadir. Farqlovchi sema esa o‘xshash, ma’noviy yaqin leksemalardagi farqlanuvchi semalardir. Masalan, ota, ona, aka, opa, uka, singil leksemasidagi “qarindosh”, “qon-qarindosh”, “bevosita” semasi integral sema bo‘lsa, “mendan katta” semasi ota, ona, aka, opa leksemalarini o‘zaro birlashtiruvchi, ammo uka, singil leksemalaridan farqlovchi semalardir. “mendan kichik” semasi uka va singil leksemasini o‘zaro birlashtiruvchi, biroq oldingi leksemadan farqlovchi sema. Кo‘rinadiki, bir sema leksemani bir vaqtning o‘zida nima bilandir birlashtiruvchi, nima bilandir farqlovchi qarama-qarshi tabiatli mohiyatga ega. Birlashtiruvchi sema sistema hosil qiluvchi, sistemaga asos bo‘luvchi, farqlovchi sema esa sistemada tug‘iluvchi, paydo bo‘luvchi semadir.

Mantiqiy mushohada uchun Lingvistik tenglamani yeching: “bevosita”, “mendan katta”, “ayol”, “qon-qarindosh”, “1-avlod” = X “bevosita”, “mendan katta”, “ayol”, “qon-qarindosh”, “1-avlod” < X

Semema semasini tartiblashda qator umumiy, birlashtiruvchi semadan boshlanib, xususiy, farqlovchi semaga qarab boradi. Masalan, ota leksemasining sememasi tarkibi quyidagicha beriladi:

1) “shaxs”;
2) “qarindosh”;
3) “qon-qarindosh”;
4) “bevosita”;
5) “1-avlod”;
6) “men”dan katta”;
7) “erkak”;
8) “umumuslubiy”.
Chunki predmet shaxs va shaxs emasga, shaxs qarindosh va qarindosh emasga, qarindosh qon-qarindosh va nikoh qarindoshga, qon-qarindosh bevosita yoki bilvositaga, bevosita 1-avlodga yoki 2-avlodga, 1-avlod mendan kattaga yoki mendan kichikka, mendan katta erkak yoki ayolga bo‘linadi.
Sememeni semaga ajratish tilshunoslikda komponent tahlil, uzvli tahlil yoxud semik tahlil deb yuritiladi.