Elkaning shikastlanishI

ELKANING ShIKASTLANIShI

Elka suyagining sinishlari xamma sinishlarning urta xisobda 9-12% ni tashkil etadi. Yelka suyagining proksimal uchi, diafizi va listal qismlarining sinishi farq. qilinadi. Yelka suyagining yuqori qismidagi sinish bugim ichida va bugimdan tashqarida bulishi mumkin. Bugim ichida sinishlarga boshchasi va anatomik buynining sinishi, bugimdan tashk;aridagi turiga esa dumbok soxasidagi sinish (dumbokdararo sinishlar, dumboklarning aloqida sinishlari), yelka jarroxlik buyni va epifizeoliz sinishlari kiradi. Elka suyagi difiazining sinishlari uchdan bir yuqori, urta va pastki kqismi sinishlariga bulinadi. Elka suyagi distal uchining sinishlari dung usti va dunglarining sinishlariga bulinadi. Sunggi sinishlar orasida dung orqali, dunglararo sinishlar (T va V simon) va dunglarning aloxida sinishlari farq, qilinadi. Boshcha va anatomik buyni soxasidagi sinishlar aksariyat yelka bugimining tashki yuzasiga zarb tekkanda yoki tirsak yoki panjaga yiqilganda paydo buladi. Yelka suyagi dumboklari sinishlarida, kupincha, dumbok uzilib ketadi, bu mushak uta qisqarganda yuz beradi. Jarroxushk buyni sinishlari odatda tirsakka yiqilish natijasida buladi. Yelka diafizi sinishlari bevosita tazyik (zarb), tirsak yoki uzatilgan kz'lga yiqilganda ruy beradi. Yelka suyagi distal uchining sinishi uzatilgan qulning tirsagi yoki kaftiga yiqilganda sodir buladi; kamrok-bevosita travma oqibatida sinadi.

ELKA SUYaGI PROKSIMAL KDSMShSh1 SINIShI

Elka suyagining bukim ichida sinishiga boshchasi va anatomik buyinning sinishi kiradi. Ular nisbatan kam, asosan keksaygan odamlarda uchraydi. Anatomik buyni singanda distal bulak odatda, boshchaga yopishadi va bir-birining ichiga kiradi (suqiladi). Zarba qattiq bulganda boshcha distal bulak bilan kurakning bugim yuzasida mayda bulaklarga bulinib ketishi mumkin. Ba'zan buyni sinishida boshcha 180° ga buriladi va uz bugim yuza si bilan distal bulakka urnashadi. Agar bunda boshchaning chiqishi yuz bersa, yelka suyagi boshchasining singan-chiqqani tugrisida aytiladi. Elka bugimi shish, bugim bushligiga qon kuyilishi xisobiga x.ajmi kattalashadi. Aktiv xarakatlar qilib bulmaydi, passiv xarakatlar va uki buyicha yuk tushishi ogriqli. Boshcha qul bilan bosilganda juda qattiq ogriq. seziladi.

Bir-birining ichiga kirib sinishda suyak bulaklarining krepitasiyasi, xarakat cheklanganligi, kulni tepaga kutarib bulmasligi kabi xarakterli belgilar bulmaydi. Bunday xollarda aniq, tashxisni rentgenologik tekshiruvdan keyingina quyish mumkin.

Shikast mexanizmi buyicha yelka suyagi dumbokchalarining ikki turi farq. qilinadi: 1) bevosita shikast natijasida yuz bergan sinish; 2) kuporilib (uzilib) sinish. Bevosita shikast mexanizmida suyaqaytarli darajada surilmay bulakning maydalanishi ruy beradi. Shikastning uzilish mexanizmida katta dumbokchadan kichikrok bulagi uzilib, suyak usti, suyak osti yoki kichik dumalok mushakning tortish ta'siri ostida akromial usimta ostidan pastga va tashqariga suriladi. Katta dumbokning sinishi qulincha yelkaning chiqishi bilan uchraydi.

Elka diafizi sinishlari parchasimon (uchli), kundalang, kiyshik va vintsimon bulishi mumkin. Singan bulakchalarning kuchishi shikastlanish mexanizmiga va mushaklarning tortish kuchiga bogliq.. Agar sinish chizigi katta kukrak mushagi yopishgan maydon yuqori bulsa, markaziy bulakcha katta dumbokchaga yopishadigan mushaklar ta'siri ostida tashqariga rotasiya qiladi, distal bulakcha esa katta kukrak deltasimon, tumshuksimon-elka va uch boshli mushaklar ta'siri ostida ichkariga rotasiya qilinadi va yuqoriga kutariladi (120-rasm, a). Bunda tomir-nerv dastasi distal bulakchaning utkir uchlaridan bosiladi yoki shikastlanadi. Agar sinish chizigi katta kukrak mushagi yopshigan joydan pastda, lekin deltasimon mushakdan govorila bulsa (deltasimon mushakustidan sinish), buxolda markaziy bulakcha katta kukrak va orqaning serbar mushaklari ta'siri ostida orqaga va ichkariga, distal bulakchasi va deltasimon, tumshuksimon-elka va uch boshli mushaklar ta'siri ostida tashqariga va qisman oldinga suriladi

Elka suyagi deltasimon mushak yopishgan joydan pastda singanda (deltasimon mushak ostidan sinish) markaziy bulakcha shu mushak ta'sirida tashqariga va yuqoriga kuchadi, distal bulakcha esa ikki boshli,uch boshli va tumshukrimon-elka mushaklari ta'siri ostida yuqoriga va qisman orqaga suriladi.

Klinika va tashxis. Uziga xos simptomlari sinish soxasidagi shish, deformasiya va xarakat qilinganda ogriq seziladi, yelka faoliyati buziladi va yelka qisqaradi. Yelka suyaganing uchdan bir urta va pastki qismi sinishi, kupincha, bilak nervi shikastlanishi bilan utadi, u suyak siniqdaridan qisman yoki tuliq shikastlanishi ,mumkin. Bunda bu nervning parezi yoki falajlanishi travma paytida sodir buladi.

Bilak nervi suyak siniqdaridan ularni repozisiya qilishda bosilib qolishi mumkin. Bilak nervining travmadan keyin birmuncha kech muddatlarda parez yoki falajlikka uchrashi nervning shakllanayotgan suyak kadogidan bosilganidan dalolat berishi mumkin.

D a v o l a sh. Singan joyni gematomaga 15-20 ml (1-2%) novokain eritmasi yuborish yuli bilan anesteziya qilinadi. Bulakchalari kuchmasdan singanda 1,5 oy muddatga torakobronxial boklam kuyiladi. Bulaklari surilganda bir momentli repozisiya qilib, keyin gips boglami kuyiladi yoki tirsak usimtasiga suyakni chuzish uchun 4-5 kg yuk osib suyakdan tortish qullaniladi. Yelka suyagi kaysi

joyidan sinishidan kat'iy nazar, yelka 90°ga olib kelinishi va oldinga frontal tekislikdan oldinga 30-40 ga tortilgan bulishi kerak Bunda markaziy va periferik bulakchalar shinada bigta tekislikda urnatiladi. Yelka suyagining kiyshik va vintsimon sinishlari 1,5-2 oy, kundalang sinishlari - 2-2,5 oy mobaynida bitadi. Dayulashni birinchi kunlaridan tanadan uzoqlashtiruvchi shinada barmoqdar va

panja bukimlarida, 10-kundan boshlab tirsak bugimida xarakatlar qilish tavsiya qilinadi.

BILAKNING ShIKASTLANIShI

Bilak suyaklarining sinishlari yopiq sinishlarning umumiy soniga nisbatan 11,5 dan 30,5% gacha kiemni tashkil kiladi va ogir xayda murakkab shikastlanishlar katoriga kiradi.

TIRSAK USIRINING SINIShI

Bunday sinish aksariyat tugridan-tugri zarbadan, kamrok lollarda yelka uch boshli mushagining keskin kiskarishidan yuz beradi. Tirsak usigining kundalang yoki kiyshik-kupdalang sinishi xar kanday sata,ida: yarimoysimon chukurchasi soxasida, asosida, kamrok uchmda sodir bulishi mumkin. Kupchilik xollarda tirsak usigi bugim ichida sinadi.

T a sh x i s. Tirsak bugimi kuzdan kechirilganda shish borligi aniqlanadi. Bugim orka yuzasi qonturlari silliklashgan. Kul kupincha majburiy xolatda turadi. Bunda u tugri xolatda osilib turadi, tananing soklom qul tomoniga fiksasiyalangan, passiv xarakatlar saqlanib qolgan, birok ogriqli. Tirsak bugimida aktiv bukish mumkin, bulaklari surilib singanda bilakni aktiv yozishning iloji yuq.. Bilakni aktiv yozish imqoniyatini tekshirib kurish uchun qulni gorizontal chizikxacha olib

kelinadi, bilakni tirsak bugimida 90°gacha bukiladi va yelkaning yengil ichki rotasiyasi bajariladi. Bemor shunday xolatda bilakning ogirlik kuchini yengib bilakni aktiv yozishga urinadi. Uch boshli mushak payi uzilganda bemor bilagini aktiv yoza olmaydi. Bilakni ogirlik kuchi ta'siri ostida passiv yozish mumkin, birok; bu qattiq ogriq.ka sabab buladi. Tirsak bugimi soxasini paypaslaganda ogriq. seziladi, bosish esa qattiq ogriqka sabab buladi. Kuchish bilan sinishda bilaklar orasida yorikyoki chukurcha aniqlanadi.

Tirsak usikining tepasi yelka dungchalari ustini birlashtiradigan chizikdan yuqorida joylashgan. Gyunger uchburchaganing tomonlari teng bulib ?olmaydi: yon tomonlari asosidan kichiklashadi.

TIRSAK SUYaGINING ChEKLANGAN SINIShI

Tirsak suyagi diafizining sinishlari, kupincha, bevosita shikast ta'siridan ruy beradi. Tirsak suyakning chegaralangan sinishida suyak bulaklari aksariyat eniga surilishi mumkin. Shikastlanmagan bilak suyagining shinaga uxshash krbiliyati tufayli singan tirsak bulak-larininguzunasiga surilishi kuzatilmaydi.

Tirsak suyagining chegaralangan sinishi xar kanday satxida, lekin kuprok uning distal bulimida ruy berishi mumkin.

T a sh x i s. Singan joy kuzdan kechirilganda deformasiya va yumshoq tukdshalarning shishganligi aniqlanadi. Tirsak suyagi paypaslab kurilganda singan joyda maxalliy ogriq., tirsak suyagi chetida uzluksizlikning buzilishi, bulaklarning normal bulmagan xarakati aniqlanadi. Bilak suyaklarini yaqinlashtiradigan yuk (yon tomonlardan bosilishi) singan joyda ogriq.kuchayishiga olib keladi. Tirsak bugimidagi bukish va yozish aktiv xdrakatlari, bilak pronasiyasi va supinasiyasi kichikrok xajmda saqlanishi mumkin. Ikki proeksiyadagi bilak-kaft va tirsak bushmlarini xamrab olgan rentgenogrammalar klinik tashxisni, sinish va bulaklarning surilish xarakterini aniqlashga imqon beradi.

D a v o l a sh. Tirsak suyagi diafizi bulaklarining surilgan yoki surilmagan xasda suyak diametrining kupi bilan yarmigacha chegaralangan sinishida barmoqlar asosidan yelkaning uchdan bir yuqori qismiga gipsli boglam kuyiladi. Tirsak bugimida 90°gacha buqilgan bilak pronasiya bilan supinasiya orasida urta xolatda fiksasiya qilinadi. 12-14 xafta mobaynida immobilizasiya qilinadi. Tirsak suyagi diafizining burchak ostida oldinga va ichkariga (bilak suyagi tomon) bulaklari surilgan sinishi bulsa, kunt bilan repozisiya qilish zarur. Bulaklar surilishini qul repozisiya orqali tugrilash mumkin, birok shu maqsadda distraksiya apparatidan foydalangan yaxshi. Repozisiyadan keyin kaft-barmoq.bugimlaridan to yelkaning uchdan bir yuqori kisimgacha gipsli boglam kuyiladi. Immobilizasiya 12-14 xafta davom etadi. Mexnat kobiliyati 16-18 x.afta utgach tiklanadi.

BILAK SUYaGI DIAFIZINING ChEKLANGAN SINIShI

Bilak suyagi diafizining cheklangan sinishi, odatda, bevosita shikast ta'siri ostida paydo buladi.

Sinish chizish aksariyat kundalang joylashadi. Bilak suyagi xar kanday satxidan sinishi mumkin, birok eng kup - bilakning pastki va urta chegarasida, bilak uchdan bir qismining urta va yuqori qismida joylashgan buladi.

T a sh x i s. Bilak suyagi tirsak suyagidan ichkarida joylashgan, shuning uchun tirsak suyagi butun bulganda bilak suyagining cheklangan sinishini kupincha aniqlash qiyin. Singan joy kuzdan kechirilganda bulaklarning surilishi va yumshoq tuqimalar shishi tufayli deformasiya kurinadi. Bilak suyagi paypaslanganda singan soxada bosilganda kuchayadigan maxalliy ogriq. aniqlanadi. Bilak uki buylab ogirlik singan soxada ogriydi. Bilak suyaklariga tushadigan yaqinlashtiruvchi yuk xam singan joyda ogriqning kuchayishiga olib keladi. Bilak suyagi diafizining sinishi uchun bilakning aktiv pronasion va supinasion xarakatlarining yuqligi xos. Bilakning passiv rotasion xarakaglari keskin ogriqli. Bilak suyagi boshchasi bunda xarakatsiz qolishi mumkin. Tashxisni aniqlash uchun tirsak va bilak-kaft bugimlarini kamrab olgan ikki proeksiyali rentgenografiya kdyaish zarur.

D a v o l a sh. Bilak suyagi diafizining uchdan bir yuqori va urta qismidagi bulaklari surilmagan cheklangan sinishlarini barmoqlar asosidan to yelkaning uchdan bir yuqori qismigacha gipeli boklamda davolanadi. Tirsak bugimida 90°gacha buqilgan bilak supinasiya xolatida fiksasiya qilinadi. Bilak suyagi diafizi uchdan bir pastki kqismida singanda gipeli boglamni yelkaning uchdan bir pastki qismigacha kuyiladi. Bilak bunda pronasiya va supinasiya urtasidagi urta xolatda fiksasiya qilinadi. Immobilizasiya 8-10 x.afta mobaynida utkaziadi. Mexnat qobiliyati 12-14xafta

Bilak suyagi diafizi bulaklari surilib singan xollarda ularni repozisiya qilish zarur. Bilak suyagi diafizi dumalok pronator yopishgan joydan yuqorida joylashadigan sinishda surilgan bulaklar bilakda tuliq supinasiya bulganda va u uz uki atrofida traksiya qilinganda uz joyiga tushadi. Sinish dumalok pronator yopishgan joydan pastda bulganda repozisiya bilakning xolati pronasiya bilan supinasiya urtasidagi urta xolatda repozisiya ugkazilishi kerak Bilak suyagi diafizi bulaklari surilgan uchdan bir pastki qismi sinish-larida repozisiyani bilakning gulik supinasiyasi, abduksiyasi, ekstenziyasi va 1 barmoqdan qattiq tortish bilan utkaziladi. Bunda jarrox. deformasiya sox,asini bosib, surilishni bartaraf qilishga imqon beradi. Sungra, chuzish va bilak rotasiyasi saqlangan xolda yelkaga va bilakka uning supinasiyasini saqlagan xolda gipeli boglam kuyiladi. Suyaklar orasidagi joyga, gipeli boglam tagiga bulaklar satxiga qattiq paxta- dokadan tayyorlangan lelotlar kuyiladi. Immobilizasiyani 10-12 xafta davom etgiriladi. Mexnat krbiliyati 12-14 xafta uggach tiklanadi.

Bulaklarning repozisiyasi natija bermasa, ular ikkilamchi surilsa, bu jarroxlik usulini ugkazishga kursat-ma xisoblanadi: metall plastina bilan ekstramedullyar osteosintez yoki metall sterjen yoki kegaylar bilan intramedullyar osteosintez qilinadi. Bilak suyagining uchdan bir pastki qismm cheklangan singanda Ochiq repozisiyadan keyin uning bulaklari yaxshi ushlanib turadi va ba'zan jarroxlik fiksasiyasini talab kilmaydi. Jarroxlik usuli gapsli borlam quyish bilan yakunlanadi.

BILAK IKKALA SUYaGINING SINIShI

Bilak suyaklarining diafizar sinishlari xamma kul suyaklari sinishlarining 53% ini tashkil kiladi, shikastning tugridan-tugri va bilvosita mexanizmida ruy berishi mumkin. Boshqa joylardagi sinishlardan farqli ravishda bilak ikkala suyagining diafizar sinishlari uchun suyaklararo membrananing tortilishi xiso-biga bilak va tirsak suyaklarining yaqinlashishi xos. Xuddi shunday surilish va uni bartaraf qilishning kdyinligi davolash usulini tanlashda katta axamiyatga ega.

Tashxis. Bemorquliniavaylaydiganxolatda tutadi: shikastlangan qul tanaga soglom qul bilan fiksasiyalangan. Deformasiya darajasi bulaklarning xarakteriga va kanday surilganligiga bogliq.. Bulaklar surilganda shikastlangan bilak SORLOM bilakdan kiskarok buladi. Paypaslab kurilganda butun bilak buylab ogriq.aniqlanib, singan joyda keskin kuchayadi. Orrik uk buyicha ogirlik tushganda va bilak sinishdan uzoqda kisilganda paydo buladi, singan joyda bulaklar xarakati kayd etiladi, ularning krepitasiyasi xam bulishi mumkin. Bilak funksiyasi keskin buzilgan. Tashxisni va bulaklarning surilish xarakterniy aniqlash uchun bilak va tirsak bugimlarini xamrab olib, ikki proeksiyada rentgenogramma qilish

D a v o l a sh. Ikkala suyak bulaklari surilmay singanda kaft suyaklari boshchalaridan to bilakning tirsak bushmida tugri burchakka kadar buqilgan yelkaning urtasigacha longet-aylanma gipsli boglamkuyiladi. Unga supinasiya va pronasiya urtasidagi urtacha xolat beriladi; kaftga 25-35° burchakostida buqilgan xolat beriladi. 2-3 kundan boshlab yelka bugimida barmoqlar bilan aktiv xarakatlar qilinadi. Immobilizasiya muddati 8-10xafta, shundan sungtirsak bugimida oz-oz xarakatlar qilish va fizioterapevtik muolajalar qilinadi. Mexnat krbiliyati 10-12 xaftadan keyin tiklanadi. Bilak suyaklarining bulaklari surilgan diafizar sinishlarini davolashda repozisiya, bundan tashqari bulaklarni uzoq.vakt tugri xolatda saqlab turish aksariyat katta qiyinchiliklar tugdiradi. Bir momentli repozisiyani qul bilan yoki distrasion apparat yordamida bajariladi. Sinish satxiga kura qulga muayyan xolatni berish umumiy kabul kilingan 1<;oida xisoblanadi: uchdan bir yuqori qismi singanda (dumalok pronator birikkan joydan yuqori) bilakni maksimal supinasiya xolatida ushlanadi (bunday dolat bilak suyagi bulaklarini yak?nlashtiradi). Uchdan bir urta qismi singanda bilakning distal bulimi va panja yarim pronasiya xolatiga kuyiladi, uchdan bir pastki qismi singanda tugrilashni pronasiya xolatida distal bulim va panjani yarim pronasiya xolatiga utkazilib amalga oshiriladi. Gipsli boglam kuyilgandan keyin qontrol rentgenologik tekshirish shart. Immobilizasiyani 10-12 xafta davom ettiriladi. Gipsli boglam yechilgandan keyin fizioterapiya va LFK tayinlanadi. Mehnat kobiliyati 12-14 \afta utgach tikllnadi. Birok bilak diafizar sinishlarini kup hollarida surilishningxamma turlarini bartaraf qilishga va bilak xamda tirsak suyaklari bulaklarining yaqinlashishiga bogliq. ikkilamchi burchakli surilishning oldini olishga erishib bulmaydi. Bilak ikkala suyaklarining diafizar sinishlarini jarroxlik yuli bilan davolashga yumshoq tuqiimalarning suyak orasiga kirib qolishi, bulaklarning suyak diametrining yarmidan kupiga surilishi, burchaklarning ikkilamchi va burchakli surilishi kursatma xisoblanadi. Bilak suyaklari bulaklarining fiksasiyasiga plasti-nalar, sim choklar, shuruplar, metall sterjen yoki vintlar bilan suyak ustida, suyaklararo yoki suyak ichida osteosintez qilish vositasida erishish mumkin. Tirsak suyagining intramedullyar osteosintezini sterjen bilan, bilak suyagining ekstramedullyar osteosintezni kompressiya kiladigan plastina bilan birga qullanishi anatomik jixatdan asoslangan.

Bilak suyaklari osteosin-tezini jarroeugak usulida bajarishdan sung 90° burchak ostida tirsak bugimida bukil-gan qulga kaft-barmoq, birik-malaridan to yelkaning uchdan bir yuqori qismigacha gipsli boglam kuyiladi. Immobili-zasiya 10-12 xafta davom egti-riladi. Qonsolidasiya sekin kechishi sababli bu muddat uzaytirilishi mumkin. 4-6 Xafta uggach, tirsak bugimidan gipsli borlamni yechib, unda xarakatlar qilishga sharoit yaratish mumkin. LFK chegara-langan bulishi kerak Mexnat kobiliyati 14-18 xaftadan keyin tiklanadi.

KUL PANJASI SUYaKLARINING SINIShLA-RI VA ChiqishLARI

Panjaning xar kanday bulimi shikastlanishi ozmi-kupmi darajada uning funksiyasining uzgarishiga olib keladi. Panja suyaklarining sinishlari xamma suyak sinishlarining 35% gacha qismini tashkil kiladi.

KAFT USTI SUYaKLARINING SINIShI

Bu shikastlanishlar boylamlarning chuzilishi sifatida diagnostika qilinadi. Tashxisning yaxshilanishi kaft usti suyaklarining sinish xollari sonini aniqlashning kupayishiga olib keladi. Adabiyot ma'lumotlariga kura kaft usti suyaklarining sinishi panja sinishlarining 2,1% dan 5% gacha bulgan qismini tashkil kiladi. Kuprok kayikrimon suyakning sinishi, kamrokyarimoysimon va bundan xam kam kaft usti boshqa suyaklarining sinishi uchraydi.

Kayiksimon suyakning sinishlari. Bunday sinishlar yozilgan qul panjasi bilan yiqilish natijasida, shuningdek kaft yuzasiga tugridan-tugri zarb tushganda paydo bulishi mumkin. Dumbokchaning bitib ketishi osonrok" chunki suyakning ikkala bulagi x,am qon bilan yetarlicha ta'minlangan buladi.

T a sh x i s. Kupincha, kech tashxis kuyiladi, chunki kupchilik bemorlar shikastdan keyin darx.ol shifokorga murojaat kilmaydilar. Klinik kurinishi asta-sekin rivojlanadi: bilak-kaft bugimi soxasida II panja suyagi asosidan yuqorirokda, ayniqsa, "anatomik tabakerka" soxasida shish, bilak-kaft bugimida, ayniqsa, kaft orkasi bilakdagi ogriqlar tufayli aktiv va passiv xarakatlar x.ajmi cheklanadi. I va II barmoqlar uki buylab ogriq,kuchli buladi. Kdyik-simon suyak "anatomik tabakerka" soxasida bevosita bosilganda keskin ogriq. paydo buladi, barmoqdarni tuliq musht qilib bulmaydi. Stolga I barmoqning kaft dungligi bilan tayanishda kayiksimon suyak soxasida ogriq. buladi. Bulaklar krepita-siyasini va bulaklar urtasidagi xarakatni aniqlashga urinmaslik kerak

Uchta: oldingi-orqa (tugri), yonlama va kiyshik (3/4) proeksiyalarda bajarilgan rentgenogrammalarni taxlil qilish uzil-kesil tashxis quyishga yordam beradi. Bevosita shikasg ruy bergandan keyin yaqqol klinik kurinishda sinishni rentgenologik usulda aniq lab bulmasa, 7-10 kun utgach, sinish zonasidagi rezorbsiyasidan sungtekshirishni takrorlash kerak

Davolash. Kdyiksimon suyakning qon ta'minoti xususiyatlari uning bulaklarining bitib ketishi uchun nokulay sharoitlar yaratadi. Kayiksimon suyak dumbokchasi shishini davolash panjaga 3-6 xaftaga I barmoqning ochilgan xolatida ""gshstaletsimon" gipsli boglam bilan immobilizasiya qilishdan iborat. Kayiksimon suyakning bulaklari surilib, tanasi va uchdan bir pastki qismi sinishida oqriqsizlantirilgandan sung repozisiya panjani yelka orqasiga tortish va kayiksimon suyakni "anatomik tabakerka" soxasida bosishdan iborat. Repozisiyadan sung bulaklar barmoqlarning asosidan to bilakning uchdan bir yuqori qismigacha uning bir oz yozilgan (150-160°) va bilak tomonga ozrok uzoqdash-tirilgan xolatida longeta-aylanma "pistoletsimon" gals boglami bilan fiksasiya qilinadi. Immobilizasiyani 10-12 xafta mobaynida utkaziladi. Agar kayiksimon suyak bulaklari bitib ketmasa, aseptik nekroz belgilari bulgandagi kabi jarroxlik amaliyoti utkazilishi kerak. Sungra LFK massaj, fizioteraievtik muolajalar tayinlanadi.

Yarimoysimon suyak sinishlari. Kayiksimon suyak sinishlaridan birmuncha kam uchraydi va tirsak tomonga yozilgan qul bilan yiqilganda sodir buladi. Kupincha, sinish suyak chiqishi bilan birga uchraydi. Kundalang, uzunasiga, parchalangan, shuningdek kompression va uzilgan (orqa usigi) sinishlar farq.qilinadi.

T a sh x i s. Bilak-kaft bugimi urtasining orqa tomonida chegaralangan shish aniqlanadi. Barmoqlar musht qilib tuqilganda bilak-kaft bugimining kaft yuzasida bilak suyagi tepasidagi III barmoq. Suyagi satxida chukurcha aniqlanadi. Panja xarakatlanganda, ayniksa, yozilganda ogriydi. Yarimoysimon suyakni bosganda ogriq., III va IV barmoqlar uki buylab kuch tushganda yarimoysimon suyak soxasida ogriq, aniqlanadi. Ikki proeksiyada bajarilgan rentgenogrammalar yarimoysimon suyakning kanday shikastlanganini aniqlash imqonini beradi.

D a v o l a sh. Chekkasidan sinishlar va bulaklari surilmagan sinishlar qulni longeta-aylanma gipsli boglam bilan kaft-barmoq. bugimlaridan to bilakning uchdan bir yuqori qismigacha 6-10 xafta mobaynida immobilizasiya qilib davolanadi. Bulaklari surilgan sinishlarda ularni bilak uki buylab davomli traksiya qilish (10-15 minut mobaynida) yoki Beler simli shinasi, Cherkes-Zoda ramkasi yoki Volqov-Oganesyan, Ilizarov, Gudushauri kompression-distraksion apparatlaridan foydalanib, 5-6 xefta mobaynida suyakdan tortib bir momentli repozisiya qilish kerak Soxta bugimlarda va yarimoysimon suyakning aseptik nekrozida jarroxlik amaliyoti bajarilishi kerak Yarimoysimon suyak sinishida (chiqishida) jarroxlik usuli kuyidagilardan iborat bulishi mumkin: shuruplar bilan osteosintez qilingan repozisiya, Ashkenazi metodikasi buyicha bulaklarni kushni suyaklar bilan artrodez qilish. Kaft ustidagi boshqa suyaklarning kombinasiyalangan va aloxida sinishlari bir muncha kam uchraydi. Bunday xollarda bulaklarning surilishi kuzatilmaydi. Bu shikastlanishlarni davolashda uch qirrali suyak sinishlarida panja va bilakka 4-5 xaftalik muddatgacha gipsli borlam, kaft ustining nuxotsimon katga va kichik burchakli va boshqa suyaklari sinishida 2,5-4 xaftagacha boklam kuyiladi. Birinchi kunlardan boshlab barmoqlar uchun LFK tayinlanadi. Mexnat kobiliyati 4-8 xafta utgandan keyin tiklanadi.

KAFT USTI SUYaKLARINING ChiqishI

Kaft usti suyaklarining chikmshi xamma travmatik chiqishlarning taxminan 2%ni tashkil kiladi.

Yarimoysimon suyak oldidagi (perilunar) chiqish va yarimoysimon suyagining ChiqibSh kup uchraydi. Panjaning perilunar (dorsal) chikishi. Bilvosita travma mexanizmi - barmoqding orqa tomonga bukilgan xolatida panjaning kaft yuzasiga uzatilgan qul bilan yiqilishi natijasida sodir buladi. Bunday chiqishda yarimoysimon suyak bilak suyagiga nisbatan uz urnida qoladi, vaxrlanki kafg

ustining boshqa suyaklari panja bilan birga orqaga va yuqoriga suriladi. Bu chiqishni, kupincha, uz vaktida aniqlamaydilar va uzoq. vaktgacha uni boylam apparatining shikastlanishi, deb xisoblaydilar.

T a sh x i s. Bemorlarni bilak-kaft bugimidagi ogriq. bezovta qiladi. Kuzdan kechirilganda bilak-kaft bugimida tutashib ketgan shish, uning nayzasimon deformasiyasi va barmoqdarning yarim bukilgan xolati aniqlanadi. Paypaslab kurilganda suyak orkasida kuprok ifodalangan ogriq. Aniqlanadi, bu yerda kaft usti suyaklarining orqaga surilganligi qulga unnaydi. Bushmda prujinasimon karshilik tufayli funkniyasining cheklanganligi kayd etiladi. Chiqishga tashxis quyishda ikkita proeksiyada rentgenografiya qilish x.al ?iluvchi axamiyatga ega - yon proeksiyadagi suratda chiqish yaxshirok bilinadi.

D a v o l a sh. Kaftning yangi (10 kungacha) chiqishlarini joyiga solish katta qiyinchilik tugdirmaydi. Narkoz ostida, utkazuvchi yoki suyak ichi anesteziyasi yordamida bilak uki buylab yelkadan moe xolda (kuchli, sekin va yumshokZ trakniya qilish yaxshi natija beradi. Chiqishni distraksion apparat yordamida joyiga solish kulay. Panja bugimini yetarli darajada chuzib, uzunasiga surilishni bartaraf qilgan jarrox. I barmoqlari bilak kaft orqasini distal va kaft yunalishlarida bosadi, kolgan barmoqlari bilan esa bilakni karama-karshi yunalishda kattik bosadi. Chiqqan suyak joyiga solinganda "shik" etgan tovush eshitiladi. Panjani 135-140°gacha bukiladi. Kaft suyaklarining boshchalaridan totirsakkacha orka gipeli boglami kuyiladi va traksiya tuxtatiladi. Panjani kerakli funksional holatga quyish uchun 2 xafta utgandan keyin gips almashtirilib, uni yana 2-4 xaftaga kuyiladi. Mexnat kobiliyati 2-3 oy utgach tiklanadi. Yopik usulda chiqishni joyiga solishning iloji bulmasa, davolash kompression-distraksion apparatda olibboriladi yoki Ochiq usulda joyiga solinadi. Yarimoysimon suyakning chsh?shi. Kupincha, maksimal orqaga buqilgan xolatdagi panjaga ogirliktushishi natijasisaruy beradi. Yarimoysimon suyak boshsimon va bilak suyaklari ta'siri ostida oldinga suriladi. Bunda orqa bilak-yarimoysimon boylami va yarimoysimon suyakni kaft ustining boshqa suyaklari bilan tutashtirib turadigan boylamlarning uzilishi sodir buladi. Yarimoysimon suyak 90°ga burilishi mumkin, boshsimon suyak esa bilak suyagi karshisida turib qoladi.

T a sh x i s. Kuzdan kechirilganda bilak-kaft bugimida tutash shish, barmoqdarning yarim buqilgan xolata aniqlanadi. III barmoqning buqilishi, ayniksa, yakkrl kurinadi, I barmoq.xiyol orqaga karagan.

Paypaslab kurilganda, ayniksa, yarimoysimon suyak proeksiyasi ustida yakkrl yuzaga chiqqan ogriq. aniqlanadi. Bilak va tirsak suyaklarining bigizsimon usiklarini borlab turadigan distal chizikdan distalrok tomondagi kaft yuzasida chiqqan suyak orqa tomonida esa chukurcha paypaslanadi. Barmoqlar va panjada xarakatlar ogriq sababli chegaralangan. Panjani aktiv yozish mumkin emas. Passiv yozish kaft ustining kaft yuzasida keskin ogriq. beradi, shundan sung barmoqlar dastlabki yarim buqilgan xolatni egallaydi. Yarimoysimon suyakni oldindan orqaga bosilganda barmoq. payining bukish krbiliyati kamaygani sababli III barmoq.ning "yozish simptomi" paydo buladi. Joyidan chiqqan yarimoysimon suyak urta nervi, ba'zan esa tirsak nervining xam tegishli nevrologik simptomatikasi bilan kompressiyasini keltirib chmkarishi mumkin. Chiqishga tashxis quyish uchun yonlama proeksiyadagi rentgenogramma kuprok ma'lumot beradi.

D a v o l a sh. Yarimoysimon suyak chiqishini zudlik bilan utkazuvchi, suyak ichi anesteziyasi yoki yaxshisi, narkoz ostida joyiga solishga kirishish kerak. Joyiga solishda panjani uki buyicha 90° buqilgan bilakdan yelkaga karama-karshi kuch bilan ta'sir qilib, qattiqva asta-sekin tortiladi. Jarrox. tortishni tuxtatmasdan ikkala quli bilan panjaning orka tomonidan asta-sekin bukadi. qul maksimal yozilgan paytda jarrox. I barmoga bilan panjaning kaft yuzasida chikkan yarimoysimon suyakning uchini topib, uni bosadi va, ayni vakgda, ikkinchi kuli bilan panjani tezda 45°gacha kaftda buqilgan xolatga olib keladi. Aksariyat x.ollarda joyiga tushishda yengil "shik" etgan tovush eshitiladi. Yarimoysimon suyakning joyiga tushishi suyak proeksiyasi ustida dunglikning yuqrlishi, panja barmoqlarining yozilishi, ularning tuliq x.ajmda passiv darakatlar qilish imqoniyati bilan tavsiflanadi. Shundan sung panjani sirkulyar yoki ikki longetali gipsli boglam bilan barmoq. suyaklari boshchalaridan to bilakning uchdan bir kjrri qismigacha kaftda bukilgan xolatida fiksasiya qilinadi. 1-2 xafta utgach, kaftni yangi gipsli boglam bilan yengal orqa fleksiya xolatida fiksasiya qilinadi. Immobilizasiyaning umumiy muddati 3-4 xafta. Bilak mushaklari uchun LFK va massaj tayinlanadi. Yopiq usulda joyiga solishnint iloji bulmasa, shoshilinch kursatmalar buyicha jarroxlik usulida davolanadi. Jarroxlik amaliyotidan keyin barmoqdarning asoslaridan to tirsakkacha gipsli boglam kuyiladi. Ikki xaftadan keyin bilak-kaft burimida aktiv xarakatlar qilish uchun boglam muntazam ravishda yechiladi. Jarroqlik usulidan keyin immobilizasiyaning umumiy muddati 4 xafta.

KAFT SUYaKLARINING SINIShI

Kaft suyaklarining sinishi kup uchraydigan travmalardan biri. Aksariyat I kaft suyagining asosidan sinishi uchraydi, u kaft suyagi asosiga tugridan tugri zarba tushishi, I barmoqning yozilgan xolatida yiqilish natijasida ruy beradi. Sinishlarning ikki turi: bugimida sinish (Bennet yoki Roland sinishi) va bugimdan tashqarida sinish (kiyshik va kun-dalang) farq. qilinadi. Agar I kaft suyagi asosida kaft-tirsak chetida uzunasiga sinish sodir bulsa, uchburchak piramida kurinishidagi bulagi uz joyida boy-lamlar tomonidan ushlab qalinadi, kaft suyagi esa uzoqlashtiruvchi uzun mushak va barmoq.ni I kaft suyagi singanda travdma mexanizmi va sinish turlari. (Bennet sinish-chiqishi). I kaft suyagining asosida maydalanib ketgan sinishi adabiyotda Roland sinishi degan nom bilan ma'lum.

T a sh x i s. Kaft-kaft usti bugimi soxasining shakli uzgargan va shishgan. "Anatomik tabakerka" qonturlari sillikdashgan. I barmoq.biroz buqilgan va qisqargan. Shakli surilgan bulaklar xisobiga uzgargan. Ogriq sababli aktiv va passiv xarakatlar cheklangan. Bugim soxasini paypaslash, I barmoq.uki buyicha ogirlik va I kaft suyagi asosida perkussiya ogriq. beradi. Ikki proeksiyada utkazilgan rentgenogrammalardan sinish xarakteri va bulaklarning surilishi aniqlanadi.

D a v o l a sh. Bennet sinishida bulaklarning xatto oz-moz siljishi xam bartaraf qilinishi kerak Bulaklar shikastdan keyin dastlabki soatlarda yoki 2-3 sutkada, ya'ni mushak qontrakturasi paydo bulishidan oldin repozisiya dilinadi. Repozisiyani maxalliy anesteziya ostida (5 ml 2% novokain eritmasi yoki 10-15 ml 1% eritmasi bugim ichiga) amalga oshiriladi. Ignani ] barmoq.dungligi asosi oldida kaft-kaft usti bugimining kaft yuzasiga kiritiladi. Jarrox. bir quli bilan bemorning bilak-kaft usti bugimini I barmogi kaft-kaft usti bugimida turadigan qilib ushlaydi va uni tirsak tomonga bosadi. Boshqa quli bilan bemorning 1 barmogini ushlab, jarrox, uni qattiq tortib, imqon boricha bilak tomonga uzoqdashtiridi. Bulaklarni repozisiya xolatida ushlab turishni maqsad qilib olgan gipsli boklam quyishda qiyinchiliklar vujudga keladi. Bulaklar ikkincha marta joyiga oson tushadi. Gipsli "pistoletsimon" boglam, ayniksa, 1 kaft suyagi asosida yaxshi sillikdangan bulishi kerak qulda repozisiya qilish natijasi rentgenofammada nazorat qilinadi. Bulaklarni ikkinchi marta surilishi aniqlanganda 3 xaftaga suyakdan tortib kuyilib, yana 1-3 x.afta davomida immobilizasiya qilinadi (142-rasm). Gipsli boglam yechilgandan keyin LFK massaj, vannalar tayinlanadi. Mexnat Kobiliyati 4-6 xafta utgach tiklanadi.

Reponasiya qilingan bulaklarni joyida ushlash turishning iloji bulmasa, osteosintez yoki 1-2 ta kegay bilan transfiksasiya qilinadi. Rolandning kup bulaklarga maydalanib ketgan bugim ichi sini-shida bulaklarni repozisiya qilishga

urinish natija bermaganda I bar-mokning funksional kulay l;olatida atrodez qilish zarurati paydo buladi. P-GU kaft suyaklarining sinishlari aksariyat tufidan-tugri shikast (bolta, tayyok bilan urish va b.), kamrok lollarda bilvosita shikast mexanizmi natijasida ruy beradi. Kaft suyaklarining boshchasi, tanasi va asosi sinishi mumkin. Kaft suyaklarining tanasi singanda aksariyat bulaklarning kaft tomonga Ochiq burchak ostida surilishi kuzatiladi. Bunday xolat kuprok suyaklararo va chuvalchang-simon funksiyasi bilan bogliq. buladi.

T a sh x i s. panjaning orqa satdida ruy-rost shish aniqlanadi. Sinish proeksiyasi ustida aksariyat qon kuyilishi aniq.lanadi. Paypaslab kurilganda kaft suyaklarining surilgan bulaklaridan xosil bulgan burchaklarning uchi aniqlanadi shu joyda ogriq. kayd qilinadi. Kaft suyaklari uki buyicha ogarlik tushishi singan joyda ogriqni kuchaytiradi. Barmoqdarning aktiv va passiv xarakatlari ogriq. tufayli cheklangan. Ikki proeksiyadagi rentgenografiya tashxizni aniqlashga imqon beradi.

D a v o l a sh. Kaft suyaklari urnidan kuzgalmay singanda distal kaft burmasidan to bilakning uchdan bir yuqori qismigacha 3-4 xaftaga immobilizasiya qilish talab etiladi. Bulaklari kuprok surilgan sinishlar ma?alliy anesteziya ostida, ayni vaktda, surilgan bulaklardan xosil bulgan burchak uchini kaft yunalishida va kaft suyagi boshchasini bosish yuli bilan uning uki buylab karama-karshi yunalishda tortib reponasiya qilinadi. Bulaklar repozisiya qilingandan sung barmoqlarnig urtasidan to bilakning uchdan bir yuqori qismigacha gipsli boglam (orqasiga yoki kaft tomoniga) kuyiladi. Immobilizasiya 3-4 xafta mobaynida davom ettiriladi, shundan keyin LFK massaj va vannalar tayinlanadi. Mexnat krbiliyati 4-6 xaftadan sung tiklanadi. Yopiq repozisiya natijali chikmaganda bulaklarni kegaylar blan fiksasiya qilib, Ochiq repozisiya qiilish zarur buladi.