Selluloza ishlab chiqarish texnologiyasi

NAZORAT SAvOLLARI
1. Sulfitli selluloza ishlab chiqarishning prinsipial sxemasini tushuntirib 
bering.
2. Payraha o‘lchamlari necha mm. gacha bo‘lishi mumkin?
3. Sulfitli pishirishda eritmalar qaysi muhitlarda olib boriladi?
4. Pishirish (qaynatish) darajasi deb nimaga aytiladi?
5. Sellulozani tozalash bosqichlarini aytib bering?
6. Sellulozani saralash ishlari qanday uskunada olib boriladi?
7. Sellulozani oqartirish uchun qanday xom ashyolar ishlatilinadi?
8. Neytral usulda yarim tayyor selluloza olish qanday bosqichlarda olinadi.
9. Sulfit usulida olingan sellulozadan qanday qog‘oz mahsulotlari ishlab 
chiqariladi?

---

23
Iv bob. ISHQORIY (NATRON) USULDA SELLULOZA 
ISHLAB CHIQARISH
4.1. Umumiy ma’lumotlar
Ishqoriy 
(
natron
) usulda selluloza ishlab chiqarishda pishirish 
jarayonida ishqoriy eritma ishlatiladi. Sellulozani pishirish asosan 
ikki usulda olib boriladi: 1) natron va 2) sulfatli ishlab chiqarish. 
Natron usuliga 1853-yilda asos solingan bo‘lib, soda usuli deb 
ham yuritiladi. Usul natriy ishqorini qo‘llashga asoslangan. 
Pishirish jarayonida sarflangan ishqorning miqdorini kamaytirish 
uchun kalsirlangan soda ham ishlatiladi. Natron usulida yog‘och 
0,6–0,8 MPa bosimda, 150–180
o
C da 6 soat davomida 6–8 % li 
ishqor eritmasida pishiriladi. Bu jarayonda lignin ishqorda eriydi, 
gemiselluloza eritmaga o‘tadi va gidrolizlanadi. Natijada geksozan 
va pentozan oksidlanib, quyi molekulali birikmalarga aylanadi va 
eritmaga o‘tib ketadi.
Sulfat usuli
(1879-y.) da yog‘ochni pishirishda natriy ishqori 
bilan bir qatorda natriy sulfid aralashmasi (NaOH + Na
2
S) dan 
foydalaniladi.
Sulfat usulining ijobiy tomonlari:
– selluloza ishlab chiqarish uchun xomashyo bazasining ko‘pligi;
– pishiq tola olish imkoniyatining mavjudligi;
– sulfat usulini gidroliz va oqartirish usullari bilan qo‘shib olib 
borish imkoniyatining borligi;
– sulfat usulida nisbatan arzon reagentlar – sulfatlar, ohak va 
boshqa moddalardan foydalaniladi.
Pishirish jarayonida ishqor faqat oksikislotalarni neytrallash 
uchun emas, balki oltingugurt va boshqa kislotalarning laktonlari 
bilan ham reaksiyaga kirishadi:

---

24
CH
2
– CH
2
– CO + NaSH → HS – CH
2
– CH
2
– COONa.
O
Ma’lumki, sulfat usulida selluloza pishirilganda hosil bo‘lgan 
gemiselluloza qisman gidrolizlanadi. Gidroliz natijasida hosil 
bo‘lgan saxaroza ishqoriy muhitda parchalanib, oksikislotalar hosil 
qiladi.
Ishqoriy pishirish jarayonida yog‘och tarkibidagi yog‘ va 
smolalar erib ketadi.