Сейтназаров М

Философиялык идеялар хар бир философиялык талийматтын тийкарын курайтугын дунья хам адам тууралы ен улыума тусиник хам коз-караслардан турады. Олар бизди коршап турган дуньяны билиу процессинде, адамлар жамийетинин рауажланыуы дауамында топланган билимлерди улыумаластырыу, инсан турмысынын манис мазмуны, онын бахыт-садааты сыяклы маселелер устинде пикирлесиу журитиу тийкарында калиплеседи. Инсаният тарийхында турли халыклардын акыл даналык ийелери, дана философ хам илахийатшылар хар-турли идеялар жараткан (сиз булар менен философия тарийхын уйрениу пайытында таныскансыз). Лекин философиялык идеялар хаккында гап кеткенде, жахан философиясы пикири рауажланыуына тенсиз улес коскан озбек ойшыллары жараткан мийрасты ядка алмау мумкин емес. Фарабийдин билимли кала хаккындагы, суфизм даналарынын камил инсан хаккындагы, Ибн Синонын дене хам руух мунасебетине тан, А. Науайынын адиллик хам инсаныйлык хаккындагы терен пикирлери философиялык идеяларынын жаркын мысалы бола алады.
Коркем идеялар-адебият хам коркем онер шыгармасынын тийкаргы манис мазмунын шолкемлестиретугын, оннан гозленген максетке хызмет кылатугын жетекши пикирлери болып табылады. Олар турмыстан алынады, коркем далиллеулер тийкарында баян етиледи, окыушыда анык тасир оятады. Әдебий кахарманларды суйиу, оларга ерисиу роллериде ане усы тийкарда пайда болган. Коркемлик тасир кураллары жуда улкен кушге ийе. Инсан хам жамийет санасын озгертиуде шахс руухыятына тасир откериуде адамларды саналы хам анлы харекетке келитириуде коркем адебият хам онердин ахмийети шексиздур. Миллий гарезсизлик идеясын пропагандалау аркалы халыктын санасы хам калбине синдириуде де булар ахмийетли курал болып хызмет кылады.
Жамийетлик-сиясий идеялар хар бир халык хам улыума инсаниятын арзыу умитлерин, максет талапларын сууретлейди еркин омир хам адиллик дузимди мактаныш етеди. Азатлык хам гарезсизлик, адиллик хам хакыйкат тынышлык-паруарлык хам инсанпаруарлык идеялары усылар есабынан болып табылады. Әсирлер дауамында бундай уллы, олмес идеялар халыкларга куш-кууат хам илхам багышлап, оларды оз ерки ушын гуреске жоллама берип келген. Азатлык идеясы-куллыктагыларды оз ерки ушын гуреске шакыратугын куллык хам гарезлиликтин хар кандай коринисин инкар ететугын идея. Ғарезсизлик идеясы-ен уллы хам шын идея. Ҳар бир халык гарезсизлик себепли озине жат хам сайкес келмеген дузимнен, социал гарезлиликтен азат болады оз потенциалын толык иске салыу, ози калеген, ози сайлаган жолдан барыу имканиятын колга киргизеди. Әдиллик хам хакыйкатлык идеялары-инсаннын табиаты хам социал дузимнин укыплылыгын белгилейтугын кудиретли кушке ийе болган идеялар болып табылады. Адамлар асирлер дауамында адил жамийетти арман етип, хакыйкатлыктын салтанаты ушын гуресип келген. Әдиллик бузылган жерде умитсизлик хам исенбеушилик хуким суреди. Әдиллик салтанат курган жерде жамийет жокары дарежеде рауажланады.
Ҳар бир тарийхый дауирде онын руухын саулелендиретугын, халыктын кадириятлары хам арзыу тилеклерине сайкес келетугын идеялар аадамлардын калби хам санасынан жай алган. Айрыкша тап отиу зарур, инсанияттын карама-карсы тарийхы дауамында омир багышлаушы идеялар менен бир катарда жалган хам жаман нийетлер, агрессив хам жеке мап пикирлер де коп болган. Сонын ушын хылыклар хам мамлекетлер тагдирине тасири озинин сыпатларына карай идеялар жокары яки томен, доретиуши хам кыйратыушы, бузгыншы яки экстремистик, агрессив болыуыда мумкин.
Президент Ислам Каримов белгилеп откениндей, миллет рауажланыуы, онын жетилисиуине хызмет кылатугын халыкларды бириктирип жокары максетлерге шакыратугын идеялар жокары идеялар саналады. Адамлар арасына келиспеушилик, халыклар ортасына сууыклык, адамларды турли тареплерге ажыратып душпанлыкты козгайтугын пикирлер бузгыншы идеяларга мысал болады. Тийкарында бундай жауыз нийет хам жалган уранларды идея деп атауда шартлидур. Қандай социал-бирлик яки катлам арасында таркалганы кандай пухаралар группалары яки елат миллетлерди харекетлендиргенлигине карап идеяларды турлерге ажыратыу мумкин. Ийелери ягный идеяны материалластырыушы, амелиятка айландырыушы куш ким екенине карап, класслык идея, миллий идея, улыума халыклык идея, улыумаинсаныйлык идеяларыда пайда болыуы мумкин. Әлбетте, анык бир халык массасын белгили бир тарийхый шараятта харекетке шакыратугын идея мазмун тарепинен улыумаинсаный болыуы хам яки тар маплерди гозлейтугын класслык идея жамийет хам инсан маплерине кайшы келиуиде мумкин.