Сейтназаров М

Бириншиден, оз катнасын натийжели екенине субъектив исеним сиясий катнасын жокары дарежеде болыуын тамийнлейди.
Екиншиден, жокаты дарежедеги жууапкершилик сезимине суйенетугын искерлик социаллык-сиясий процесслерди коллап-кууатлауда оз коринисин табады. Бунда пухара сияситта озинин катнасы каншелли ахмийетли екенин анлап жетеди.
Ушиншиден, пухаралар адамлар арасында хам мамлекет хам махалле баскарыу институтларына болган катнасыкларында жокары исенимлерин пайда етеди, бундай исеним амелиятда оз коринисин табады.
Тортиншиден, пухаралар жамийет маплерин саулелендириуши хар турли шолкемлерге агза болады.
Халыктын социаллык- сиясий турмыстагы катнасы бир катар коринислерде пайда болады:
-бириншиден, сиясий система, онын институтлары хам уакиллери искерлигине пикир билдириу, бул коринис пухаралардын жокары дарежедеги искерлигин билдирмейди.
-екиншиден, оз уакилликлерин ози исеним билдирген уакилге бериу менен байланыслы процесслерде катнасыуы.
-ушиншиден, сиясий партиялар хам жамаат шолкемлери хызметинде катнасыу.
-тортиншиден, мамлекет баскарыу системасы курамына кириуши институтлар колеминде жууапкерли лауазымларда хызмет етиу.
-бесиншиден, сиясий харекетлерде узликсиз катнасыу, ягный, референдум, жыйналыслар, имзалар топлау процессинде белсенди катнасыу.
Жергиликли хакимият органлары хам пухаралардын озин-ози баскарыу органлары орынлайтугын уазыйпалар колемин кенейтиу, оларга мамлекет уакилликлеринин бир болегин баскышпа-баскыш тапсырыу маселеси хазирги баскышта жамийетимиз турмысында оте ахмийетли болып турыпты.бунда ен ахмийетлиси, халыктын касип хам социаллык Катламы маплерин жанеде толыгырак саулелендириу хам коргауда мамлекетлик емес, жамаат дузилислеринин хукык хам абырайын асырыу талап етиледи.
«Кушли мамлекеттен-кушли пухаралык жамийетке карай» деген сиясий курылыс дастуринин ахмийети мине усында анык оз коринисине ийе болады.
Жане бир ахмийетли уазыйпа- озин-ози баскарыу органлары-махалле, махалле комитетлери хам ауыл пухаралык жыйынларынын роли хамде уакилликлерин амелде кушейтиу лазым.
Пухаралардын озин ози баскарыу орагнлары жергиликли мамлекет хакимияты органлары системасына кирмейди хам тийисли аймакта нызамда белгиленген уакилликлерди амелге асырады.
Бул максетлерге ерисиу ушын бул сиясат томендегише багдарланган болыуы тийис:
-Пухаралардын озин ози баскарыуда пухаралардын конституциялык хукыклары амелге асырылыуын тамийнлеу;
-Пухаралардын озин ози баскарыу органларынын конституциялык уакилликлерин амелге асырыу ушын шараятлар жаратып бериу;
-Пухаралардын озин ози баскарыудын мамлекетлик кепилликлерин тамийнлеу;
Пухаралардын озин ози баскарыу органларынын натийжели жумыс алып барыуы-жамийетти реформалау барысына халыктын Кен катламларынын белсендилигин хамде халкымыздын улкен интеллектуал хам руухый санасын имканияты барынша кобирек катнастырыу имканиятын береди.
Пухаралардын озин-ози баскарыу органлары олардын хукык хам еркинликлерин толык хамде натийжели амелге асырыуы, сондай ак, тураклы хукыкый режимди тамийнлеу ушын жамийет кадагалауын алып барады.
Пухаралардын озин ози баскарыу мекемелери уакилликлери анык беккемлеп койылганы менен ажыралып турады, онда халыктын, пухаралар озин ози баскарыу органынын жергиликли ахмийетке ийе маселелерди натийжели шешиуге каратылган умтылыулары барлык уакытта баклауда болады.
Пухаралардын озин –ози баскарыу органларынын уакилликлерин г топарга ажыратыу мумкин:

1. 
   Пухаралар озин-ози баскарыу органларынын «Жеке» уакилликлери, ягный мамлекет тарепинен кепилликленген хам халыктын жергиликли ахмийетке ийе маселелерин гарезсиз шешиуин тамийнлейтугын уакилликлери.
   

1. 
   Пухаралар озин –ози баскарыу органларына откизилиуи мумкин болган мамлекеттин айрыкша уакилликлери.
   

Пухаралар озин-ози баскарыу органларынын хукыкый негизи томендеги озгешеликлерге ийе. Бириншиден, пухаралардын озин-ози баскарыу органлары мамлекет хакимияты системасына кирмеслиги; Екиншиден, пухаралардын озин-ози баскарыу органларына мамлекеттин айырым уакилликлерин откергенде, олар мамлекет уазыйпаларын орынлауда катнасыулары мумкин хам олардын усы хызметлери мамлекет баклауы астында болады.
Пухаралардын озин-ози баскарыу органларына мамлекеттин айрыкша уакилликлерин откериу томендеги принциплер тийкарында амелге асырылыуы максетке мууапык:
-нызамшылык;
-мамлекет уакилликлерин откериудин социаллык-экономикалык тарептен тийкарланыуы;
-тапсырылып атырган мамлекет уакилликлеринин материаллык-каржы тарепинен тамийнлениуи;
-откерилген мамлекет уакилликлеринин амелге асырылыуы устинен баклау орнатылыуы.
Пухаралардын озин-ози баскарыу органларына мамлекеттин уакилликлерин откериу мамлекет хакимияты уакиллигине Гана тийисли болган, сонын менен бирге, Озбекстан Республикасынын территориялык бирлиги, конституциясы хам нызамларынын устинлигин бузыушы хамде пухаралардын озин-ози баскарыу органлары, юридикалык шахслар хам пухаралар еркинлиги хукыкларынын бузылыуына алып келетугын баска мамлекет уакилликлерин откериуге жол койылмайды.
Президент Ислам Каримов сиясий партиялардын жамийетти демократяластырыу тарауындагы ахмийетли уазыйпасы сыпатында томендеги пикирлерди билдиреди: «…сиясий партиялар хам пухаралык институтлардын мамлекет ахмийетине ийе болган ен шартли карарларды кабыл етиудеги роли хам тасирин туптен кушейтиу тийис. Сондайак, усы катнасык пенен, партиялар халык ортасында абырайга ийе болыу максетинде изшил жумыс алып барыуы, сиясий тажрийбе арттырыу, сиясий жетикликке умтылыуы хам ен ахмийетли, каржы гарезсизлигине ерисиу, жамийетте оз орнын табыу, хам озинин тураклы сайлаушыларына таяныу ушын белсенди харекет етиуи керек. Дастури хам багдарынан катиий назер хеш гумансыз, барлык партияларымыз мине усындай жолды басып отиуи айрыкша ахмийетке ийе»
Бул орында Журтбасымыз пухаралык жамийетине тан болган сиясий партиялар хам олардын хукыкый мамлекетти калиплестириу жолындагы орнын котермелеу уазыйпасын коймакта. Себеби демократиялык принциплер тийкарында ис жургизиуши сиясий партиялар катнасысыз уакиллик демократиясы хызметин тамийнлеу, жамияттын хакыйкый маплерин нызамлар хам мамлекет карарларында саулелендириу кыйын.
Бугинги кунге келип демократиялык характерге ийе болган сиясий партиялардын тийкаргы функциялары томендегилерден ибарат:
-бир болек пухаралар, социаллык Катлам хам топарлар маплерин бирлестирип, оларды сиясий маплер бирлеспеси дарежесине котериу;
-таянатугын социаллык катламлар уакилликлерин сиясий системада саулелендириу, турли Катлам хам катламлардын сиясий максетлерин бир системага келтириу хам мамлекет карарларын кабыл етиуде саулелендириу;
-хакимиятты сайлаулар куралында калиплестириу процессинде белсенди катнасыу;
-турли дарежедеги сайлаулар куралында баскарыу кадрларынын пухаралар тарепинен белгилениуи, олардын халык пенен ислей алыу тажирийбесине ийе болыуына комеклесиу;
-усы шолкемлер дастурлери, партиялык жыйынлары шешимлери, галаба хабар куралларындагы белсенди катнасы куралында жамийетшилик пикирин калиплестириу;
-пухаралар сиясий санасынын калиплесиуи хам сиясий мадениятынын жокатылауы ушын социаллык, сиясий орталык, олардын сиясат майданына шыгыуы, ягный сиясий тарептен социалласыуга комеклесиу;
-пухаралардын сиясий маплерин тусиниу, оларды партиялык Шенберге жамлеп, сиясий процесслерге катнастырыу, сондайак, пухараларды бул процессте белсенди катнасыуын хошаметлеу;
-демократиялык сайлауларда сайланган оз уакиллери, турли дарежедеги депутатлары, турли лауазымды ийелеген партияласлары, сондайак, партия фракциялары куралында оз басекелес дастурлерин амелге асырыу, халыктын назерине еристириу максетлеринде парламент хам хукиметке тасир корсетиу;
-сиясий максетлерди «мамлекет калби» менен жамлестириу. Жамийетти рауажландырыуга каратылган дастурлерди ямаса онын айрым багдарларын социаллык-сиясий хам экономикалык турмыска енгизиу;
-халык пенен мамлекет органлары ортасындагы байланыслар хам катнасыкларды тураклы турде тамийнлеп турыу, сайлаушылар сиясий кейпиятын тезлик пенен анлау, реформаларды теренлестириу дауиринде социаллык катламлардын кайтадан топарласыу хам оларды топар болып калиплесиу процессинде арасында озгерип туратугын пухаралар маплери, заруриятлары, максетлерин уактында билиу хам партиянын мамлекет органларындагы уакиллерине жеткерип турыу, усы тийкарда мамлекет органларынын карарлар кабыл етиу, оларга озгерислер, косымшалар киргизиу процессинин табиий рауиште амелге асыуын тамийнлеу.
Албетте демократиялык принциплер нызамлардын хамме ушын бирдей ислеуи ушын хызмет етеди, бул болса оз наубетинде жамийетшилик баклау системасы ушын тийкар жаратады. Усы маганада жамийеттин сиясий системасы, хакимияттын барлык тармаклары хызмети мамлекетимизде амелге асырылып атырган демократиялык реформалар талабы тийкарынан томендеги принциплерге толык жууап бериуи зарур:
-Хакимияттын барлык тармаклары хызметин демократластырыу;
-аткарыушы хакимияты уакилликлеринин амелге асырылыу процесслеринин уакиллик хакимияты органлары тарепиен толыгырак баклауга алыныуы;
-хукиметтин оз хызмети хаккында парламент алдында есабат берип барыуы хам баскалар;
Бул кен камраулы уазыйпалардын фундаменти сиясий катнасыклар системасын заман талапларына сайкеслестириу онын тийкарына еркин инсан искерлигин койыуды пайда етеди.
Демек, пухаралар жамийет турмысындагы социаллык тураклылык хам тартипти саклау ислеринде оз маплеринен келип шыккан халда катнасады, карарлар кабыл етиу процесслеринде катнасыу хукыкын колга киргизеди. Усы маганада, пухаралар, демократиялык кадриятлар талапларынан келип шыгып мамлекет органлары хызметине каратылган талаплар коя алады. Булар томендегилерде оз коринисин табады.
-пухаралардын жамийет хам мамлекет турмысына тийисли сиясий хабар дереклери хам куралларына карата талапшан бола алыуы;
-хукимет хызметинде ашкаралык;
-саламат сиясий кушлер хам конструктив оппозициянын еркин хызмети;
-жамийетте сиясий плюрализм, пикирлер хар-кыйлылыгына карата саламат катнасык;
-демократиялык хукык хам еркинликлерди теренлестириу;
-мамлекет органлары хам хукимет хызметинин нызам менен беккем байланганы
-пухаралардын сиясий тен хукыклылыгы.
Усы принциплерди турмыска енгизиу еркин пухаралардын социаллык-сиясий хызметин жузеге шыгарыушы жамаат шолкемлери реал кушке айланыуы, олардын «хакимият хакимиятты шегаралайды» кагыйдасына карай, мамлекет органларына озине тан тасир корсетиуши Кушке айланыуы, жамийет сиясий турмысында озине тан хакимият тенлилигин пайда етиуин тамийнлейди.
Биз кандай жамийет курып атырмыз? Ғарезсизлик жылларында формаланыу жолына кирген миллий гарезсизлик идеологиясы халкымыздын асирлик урп-адет хам кадриятларын, миллий озлигимизди озинде озлестирип, оларды улыума инсаный кадриятлар, дунья цивилизациясы женислери хамде жокары рауажланган идеялар менен байытып, мамлекетимиз оз алдына койган арзыу максет хам уазыйпаларын анык-раушан корсетеди. Мамлекетимиз басшысы Ислам Каримовтын {Өзбекстаннын оз гарезсизлик хам рауажланыу жолы}, {Ўзбекистон буюк келажак сари}, {Ўзбекистон XXI асрга интилмокда} сыяклы шыгармаларында хамде коплеп маруза хам нукталарында Өзбекстан халкы кандай максетке карай интилип атырганы, кандай жамийет курганы илимий тийкарда кен хам жан - жаклама жаратып берилген.
Әсиресе, Президентимиздин {Ўзбекистан XXI асрга интилмокда} шыгармасында гарезсиз рауажланыу жылларында арттырылган тажирийбелерге таянган халда, собик совет дузиминин акыр асоратларига карамай, журтымыз улкен рауажланыу жолы, Ўзбекистан жана асирге кандай жобалар менен кирип баратырганы тийкарланады. Журтымызда мани -сырларына карай путкиллей жана жамийет курыу хам XXI асирдин даслепки жылларына гозленген рауажланыу стратегиясынын тураклы багытлары коретип берилген.
Бизин бас стратегик максетимиз - азат хам абат Ўатан, еркин хам еркин омир, базар экономикасына тийкарланган еркин демократик жамийет курыу. Базар экономикасын, ен алдын, коп муликшиликке хам олар ортасындагы конкуренцияга таянады. Онда муликтин хамме нызамый тареплерин тен хукыкка ийе болып, бул хукык мамлекет тарепинен кепиллик бериледи. Коп мулшиликке тийкарланган базар экономикасын жариялау аркалы мамлекетимизде жасайтугын барше инсанлар ушын миллети, тили хам дининен кандай болыуына карамастан, минасип омир шараятын жаратып бериу, рауажланган демократик мамлекетлердеги сыяклы кепиллик берилген турмыс дарежеси хам еркинликлерин тамийинлеу - мамлекетимиз сиясатынын мазмун - махияты манисин табады.
Баска мамлекетлерде жаксы натийже беретугын рауажланыу модели бизде хеш кандай натийже бермеслиги хам керисинше кризиске алып келиуи мумкин. (маселен айрым достана мамлекетлердин шок терапиясы усылын коллап, кыйын жагдайга тусип калганын еслен). Сол себепли халкымыз ирадасы менен танлап алынган хам озимизге тан рауажланыу бул – социаллык топылысларсыз, революциялык секириулерсиз, иволюцион таризде алга барыуды жолы.
Президентимиз И.Каримовтын томендеги пикири тийкаргы ахмйиетке ийе. {Соган ерисиу керек, мамлекетимиз сиясий омиринде хакыйкый манистеги коп партиялык территорияга ийе болыуы тийис. Ҳар бир партия белгили социаллык катламга таянган халда, тап сол тарау маплеринин коргаушысы сыпатында озинин анык хам раушан харекет дастурине ийе болыуы керек. Онда хар кайсы партиянын максет хам уазыйпалары, жамийет рауажланыуы барысындагы басекелик усыныслары оз коринисин табыуы тийис}.
Коп партиялык жамийет омиринде белсенди катнасыуы ен алдын, парламент исинде оз уакиллери аркалы катнасыуы партиялардын демократик нызамлар кабыл етиу хам оларды турмыска енгизиу барысында белсендилик корсетиуи, парламент аркалы орынлаушы хакимият белсендилигин кадагалап барыуы турли маплер, карама-карсы кушлер ортасындагы тенликти пайда етиуши тийкаргы дерек болып табылады.
Сондай етип, биз курып атырган жамийеттеги турли маплер, карама - карсы кушлер хам харекетлер ортасындагы тенликти тамийинлеуши механизм экономикалык, сиясий, социаллык дереклерден ибарат болады`
- мулкшиликтин турли турлерин рауажландырыу~
- хакыйкый коп партиялыкты карар таптырыу~
- мулкдарлар класы хам орта класс пайда болыуын теренлестириу~
- социаллык топарлар ортасындагы биргелик хам шерикликти пайда етиу~
- миллий гарезсизлик идеясын тураклы хам баскышпа - баскыш жамийет санасына синдирип барыу.
:шиншиден, демократик институлардын гарезсиз ис корсетиуи ушын жанеде кенрек шарт - шараят жаратыу, хакимияттын консититуцялык болыуы тарепке катты амел кылыу, жамийет агзаларынын барлык сиясий, ижтимоий санасын, белсендилик еркинлигин амелге асырыу ушын зарур имканиятларды иске салыу талап етиледи. Бул - мамлекетимизде демократия тареплерине тийкарланган хеш кандай сиясий куштин субъектив оз-калеуине карам болмастан исти белсенди шолкемлестиретугын, оз ахмийетине карай, жамийеттин алга жылжыуына кесент берип атырган иллет хам харекетлерди сапластырыуга болган натийжели дизимди пайда етиу болып табылады.
Бундай натийжели дизим - демократик хукыкый мамлекет хам пукаралык жамийети болып есапланады. Ҳукыкый мамлекетте тек хакимияттын уш тармагы - нызам шыгарыушы, аткарыушы хам суд хакимияты бир-биринен ажыратыл койылады балким олар бир-биринен гарезсиз харекет кылады, сондай ак галаба хабар кураллары да баска социаллык институтлар да еркин хам гарезсиз болып хеш кандай кушке багынышлы болмайды. Ҳакимият бууынлары хам ижтимоий институтлар тек Конституция хам амелдеги нызамшылыкка таянып ис тутады. Олардын оз-ара мунасебети хам шериклик механизми хам Конституция хам амелдеги нызамлар аркалы белгилеп койылады. Олардын гарезсизлиги, бир-бирине узликсиз бойсынбауы, тек нызам алдында жууапкер емес, балким амелде оларды путин жамийет алдында жууапкер етип кояды.
Демек, гарезсизлик бул - хукык, хукык болса – жууапкершилик ягный, бир соз бенен айтканда, гарезсизлик-жууапкершилик. Мине усы байланыстын тусиниги апиуайы пукарадан тартып жууапкерли хызметкерлерге шекем терен анлап, оз хызметин сол тийкарда журитиуи максетке мууапык.
Тортиншиден, махалле хакимият хам пукаралардын озин-ози баскарыу органларынын хызмет корсетиу колемин кенейтиу, оларга мамлекет уакилликлеринин бир болегин баскышпа-баскыш откизип барыу, мамлекетлик емес хам жамийет дизимлеринин хукыкы хам абырайын асырыу козде тутатугын {Кушли мамлекеттен кушли жамийетке карай} концепциясын амелге асырыу. Бул адамлардын сиясий ойы, сиясий маденияты хам активлиги котерилип барган сайын мамлекет уазыйпаларынын мамлекетлик емес дузимлер хам пукаралардын озин-ози баскарыу органларына баскышпа-баскыш отиуи, махаллелердин абырайы хам орнынын асыуы болып табылады.
Сиясий турмысты еркинлестириу процессинде жамийетти баскарыу барысында уазыйпа функциялар 2 багдарда кайта болистирилип барады. Биринши - мамлекет орайлык мекемелердин айрым хукык хам уазыйпалары жергиликли хакимиятлар жууапкершилигине откизиледи. Сол себепли жергиликли хакимияттын хукык хам жууапкершилиги асырылады. Бул процесс орайдын уазыйпаларын кемейтириу - децентрализация деп аталады. Өз наубетинде жергиликли хакимият идаралары хукык хам уазыйпалардын бир болими пукаралардын озин-ози баскарыу органлары (пукаралар жыйынлары, махалле комитетлери, уй-жай ширкетлер хам баскалар) жууапкершилигине откизиледи. Әсиресе бул халыктын малим тайпаларын социаллык коргау жасаудын улыума тартип-кагыйдаларын тартипке салыу хам кадагалау, коммунал хызмет сыяклы турмыслык маселелерди шешиуге тийисли болып есапланады.
- жамийет шолкемлеринин хукыкы хам жууапкершилигин асырыу, мамлекет мойнындагы валюталардын бир болеги олар мойнына откизиу. Бунын ушын Конституция хам нызам колеминде хызмет корсететугын жамийет тармагын кенейтириу зарур.
Мамлекетлик емес, жамийет курыушылардын кобейиуи, олардын кунделик турмысымыздагы ахмийети артып барып атырганы пукаралардын жамийет тийкарлары барган сайын беккемленип, рауажланып атырганынан дерек береди. Тап сондай шолкемлердин активлиги хам жууапкершилигинин артканы пукаралардын кунделик турмысында хам санасында олар барган сайын кобирек катнасып атырган {кушли мамлекеттен - кушли жамийетке карай} концепциясын турмыска енгизиудин ахмийетли шарти хам формасы есапланады. {Кушли жамийет} тусинигинин ахмийети соннан ибарат, халык жамийет шолкемлери аркалы мамлекет шолкемлери белсендилигин кадагалайды, олардын оз уазыйпалары хам жамийет алдындагы уазыйпаларын тууры хам натийжели ислеуине тасир корсетеди.
Турмысты еркинлестириу миллий идеяны халкымыздын калби хам санасына синдириудин ахмийетли шарти. Миллий иея сиясий шынлыкты бейимлестирип, хар кыйлы шахслар, жамийетлик топарлар мутажликлерин канаатландырады, оларды бар имканиятлар тийкарында бир бири менен жакынластырады хам усы манисте демократиялык кадриятлардын абыройын асырады. Адамлар санасын жерлеслик, урыу аймакшылык, махдудлик сыяклы жамийетлик иллетлер калдыкларынан паклеу, жат идеяларга карсы идеологиялык имунитетти калиплестириу, идеологиялык гурестен тууры жол танлау хам наданлыкка карсы агартыушылык пенен гуресиу миллий идеянын халкымыздын калби хам санасына терен синдирилиуи менен байланыслы. Миллий идеяны амелге асырыу кушли мамлекеттен кушли жамийетке карай барыу концепциясына тийкарланады хам оннан келип шыгып, сиясий хам жамийетлик экономикалык турмыстын барлык тарауларын еркинлестириуден мапдар уйгунлыкты тамийинлеуши фактор болып хызмет етеди.
Миллий идеология шахс еркинлиги идеясына суйенеди. Оз хак -хукукын билетугын, оз куши хам имканиятына суйенетугын, атирапында болып атырган уакыя - хадийселерге оз бетинше катнаста болатугын, сонын менен бирге шахс маплерин мамлекет хам халык маплери менен жаслестире алатугын исан гана миллий идея принциплерин дурыс бахалай алады. Еркинлестириу процессинде инсан хак -хукукын тамийинлеу, гуманизм хам улыумаадамзатлык кадриятларга бойсынып жасау жамийетимиз турмысынын тийкаргы олшемине айланып бармакта. Жамийетте бийпаруалык, кутип отырыушылык, парахорлык сыяклы иллетлердин тийкарын жок етиу, адамлар калбинде жокары исенимди орнатыу, адеп икрамлы пак, руухый бай жамийетлик актив, физикалык саламат ауладты камалга жеткизиу, оларды Уатан суйиушилик, мийнет суйиушилик, адамгершилик сыяклы уллы мартебели пазыйлетлерди тарбиялау миллий идея тасирин асырып гана калмастан, демократиялык жамийет курыу барысындагы умтылыуларымыздын натийжеллигин де асырады. Усы жерде еркинлик категориясын унамлы хам унамсыз тареплерге ийе екенлигин де айтыу зарур. Онын унамлы тарепи шахстын оз маплерине мууапык рауиште харекет етиу имканиятын корсетеди. Бунда шахс бирден-бир материаллык хам руухый байлыкка умтылып, усы жолда зарурли харекетлер ислеуи мумкин, бул харекетлери оз наубетинде баскалардын умтылыу хам маплерине карсы келмеу керек. Ойткени адалат шегарасы, еркинликлер олшеми ане усы тийкарында калиплеседи. Керисинше, шахстын харекети сырттан болатугын тасирлерден путкиллей азат болган, ол оз максетлерине ерисиу процессинде хаш бир баска тасирди тан алмаган жагдайда еркинликтин унамсыз тарепи коринеди. Ойткени бул процесстен ”Кимнин хам ненин есабынан еркинликке ерисиу” жагдайы болып отеди. Шахс бул катнасыкларда дурыс бахаламаган жагдайда ол оз харекетлери менен адалаттын бузылыуына себепкер болады. Албетте, еркинликтин хар еки тарепи арасында узликсиз байланыс бар. Лекин сонын менен бирге, олар арасында курамалы, шийеленискен хам хатте карама карсылыклы катнасыклар да бар.
Шахс еркинлигин еркинликтин айне усы унамлы хам унамсыз тареплердеги тен салмаклылык белгилейди. Шыгыс хам батыс жамийет изертлеушилери бурыннан шахс еркинлигинин руухый философиялык (Алишер Науайы, Бедил), жамийетлик -руухый (Фарабий, Лебон, Тард, Ортега -И-Гассет), руухый индивидуал (Фрейд), контракцион (Дьюи, Мид), катты харекетли (Вебер), социометрик (Морено), жамийетлик (Франкфурт Миттеби), феноменологик (Шюц), жатласыу (Фромм), аномик (Дюркгейм, Мертон), мапдарлы (Рассел), шийеленискен (Дарендорф), экзистенциал (Хабермас), пикирлерин баян етип берген. Лекин хазир де маселелердин туп маниси шахстын жамийетлик бир путинликке умтылыуы, жамийет пенен уйгунласыуга бейимлиги, ягный интеграцияласыу машкаласы пайда етпекте. Шахс еркинлигин тамийинлеуде сиясий хам хукукый институтлардын демократиялык тийкардагы системасын калиплестириу ахмийетли. Сонын менен бирге бунда жеке ис билерменлик хызметинен, базар катнасыклар процессинде шахстын жамийетлик активликлиги де ахмийетке ийе. Пикиримизше, Озбекстан Конституциясында инсан еркинлиги озинин дурыс, макул баянлауына ийе, ягный онда еркинлик баскаларга зыян келтирмейтугын хызмет сыпатында бахаланган. Жамийет хам мамлекет, жамийетлик дузим хам сиясий институтлар арасындагы катнасык индивид, жамийетлик бирлеспелер хам топарлар арасындагы катнасыкларга коп жагынан байланыслы болып олардын хаммеси миллий идея принциплери тийкарында жамлестириуди талап етеди.
Бугинги кунде мамлекетимизде хакимият хам баскарыу хызмети натийжелилиги артпакта, жамийет шолкемлеринин жана кориниси калиплеспекте, зарур болса, сиясий система модернизациясы жуз бермекте. Бул процесске миллий идея принциплерин узликсиз таризде синдирип барыу хам оларды демократиялык институтлар хызметинин курамлык болегине айландырыу жуда ахмийетке ийе болмакта.
Рухый кадриятларымызды илим - пан хам рауажланыу утыслары менен байытып барыу, озлигимизди анлау, миллий идеологияны халкымыз санасына синдириу, мукаддес динимиз хам тарийхымызды жалганластырыу, олардан сиясий максетлерде пайдаланыуга жол коймау- бул тийкаргы уазыйпамыз. Бул уазыйпалар миллий идеологиянын рухый тарауда пайда болыуынын тийкарын белгилейди.Миллий кадриятларга, ягный мадений мийраска илимий тийкарда тууры катнас жасаудын тийкаргы принциплерине тийисли олшемлер-инсанпаруарлык, уатанпаруарлык, халыкшылык. Бул олшемлердин хар бирине миллийлик хам улыума инсаныйлык беккемленген. Бул олшемлерге тек миллийлик хам улыума инсаныйлык гана емес, балким тарийхыйлык та тийисли. Ягный олар формасы хам мазмуны катып калган кагыйдаларга тан халда емес, балким дауир талапларына жамийет алдында турган жана уазыйпаларга байып, алга илгерлеп барады. Миллий идеология путин жамийет, путин миллет, путин озбекстанлыклар ушын хызмет етеди. Миллий кадриятларымызды бахалаганда олардын миллий идеологияга каншелли сай екенин назерде тутамыз. Бирак биз бахалау процессинде тек айрыкша бир инсан, сиясий группа, кандайда бир этнос мапин емес, балким улыума инсаный жамийетимиз, хамме озбекстанлыклар маплерин назерде тутамыз. Жана жамийетти пайда етиуге рухый тарауда томендеги уазыйпаларды аткарыуымыз лазым.
Бириншиден, заманласларымызды рухый жаналандырыу процессинин актив катнасына айландырыу. Олардын куш хам интеллектин сиясий биргеликке хам миллетлерара татыулык диний баурыкенлик сыяклы жаксы максетлерге хызмет кылдырыу.
Бул рухыйлыктын куш - кудиретинен жаксы максетлер жолында натийжели пайдаланыу сиясий катнасыкларды инсаныйлык идеологиялары тийкарында рауажландырыу.
Екиншиден турли коз-карас хам пикирге ийе болган сиясий катламлар, сиясий куш хам харекетлердин озине тийисли арзу-умтылыуларды уйгынластырыушы идеологиялар - Уатан келешеги, журт тынышлыгы, халык абаданлыгы хамме заманласларымыз ушын мукаддес максетке айланыуга ерисиу.
Ушиншиден, ата - бабаларымыз дининин гуманистик сырларын кен жамийетшиликке тусиндириу барысындагы ислерди дауам еттириу. Бул дин халкымыздын мын жыллык тарийхы, бугинги рухый омиримиздин хам тийкары, аныгын айтканда Алла хамийше калбимизде, журегимизде екен заманласларымыз санасына синип барсын. Сол маниде уллы аждадымыз Бахауддин Накшбанддын {Калбин- Аллада, колын мийнетте болсын} деген хикметли сози биз ушын ахмийетли болып кала береди.
Тортиншиден, кадрлар таярлау миллий дастурди амелге асырыу барысындагы ислерди изшил дауам еттириу, талим тарбия дузимин заман талаплары тийкарында калиплестирип барыу.
Бул-мамлекетимиз кудирети, мамлекетимиз келешеги билимли, дана хам рухый баркамал кадрларга байланыслы екенин терен анлаган халда искерлик журитиу дегени.
Кадрлар таярлау миллий дастурин турмыска енгизилиуи инсан дерегин харекетке келтириуге оны заман талаплары тийкарына сай рауиште рауажландырыуга имкан береди. Сол тийкарында белгили дастурди орынлауды изшил дауам еттириу оны жанеде теренлестириу талим процессин жахан халыклары тажрийбеси хам женислери есабында алып байытып барыу Озбекстанда жана жамийет курыуынын устин уазыйпаларынан бири болып есапланады.
Бесиншиден Озбекстанда жасап атырган хамме миллет хам елатлардын кадриятлары, тили, маденияты, диний исеними, урп - адет дастурлерин хурмет етиу, оларды асырап - абайлау хам рауажландырыуга комеклесиу. Бул коп миллетли мамлекетимиз пукаралары арасында, оалрдын миллий хам диний жагдайынан катий назер, ауызбиршилик хам туысканлык туйгуларин кушейтиу {Усы азиз Уатан-хаммемиздики} идеясынын амелге асыуын тамийинлеу.
Биз кандай жамийет курмактамыз деген сорауга жокарыда билдирилген пикирлерди улыумаластырып, сондай жууап бериу мумкин`
1. Биз курып атырган жамийеттин материаллык-экономикалык негизин коп мулкшиликке таянган сиясий багытланган, ишки тен салмакта ерискен базар катнасларын пайда етели.
2. Ол сиясий дузимге горе, коп партиялыкка пикирлер тур-турлигине таянган нызамнын хамме ушын бир екенлиги хам устинлиги тамийинленген демократик хукыкый мамлекет болады.
3. Сиясий катнаслар характерине, мамлекет хам сиясий институтлар, жамаат шолкемлеринин оз-ара тасирине карай пукаралык жамийети куралады. Онда хамме сиясий топарлар, катламлар ортасында сиясий бирге ислесиу, хамме миллетлер хам елатлар ортасында тыныш - татыулык, улыума миллий уйгынлык жанеде беккемленеди.
4. Рухый касийетлерине карай бул жамийет озинде миллийликти инсаныйлык пенен уйгынластырылган хамме алдынгы жаналыкларга, миллетшилик ямаса миллий тураксызлык туйгыларынаан халы, еркин пикирлеуши хам сиясий жкапкер пукараларынын еркин жамийети болады.
5. Демек биз базар экономикасына нызам устинлигин сиясий биргеликти, миллийлик хам инсаныйлыкка тийкарланган демократик, жаналыкларга ашык, агартыушы пукаралык жамийет курмактамыз.
Озбекстаннын гарезсиз рауажланыу стратегиясынын озбек халкы ушын мамлекет пайда етиу барысындагы максетин миллий рауажланыу идеясын жаслар калбинде хам санасына синдириудин жокаргы багдарламасы. Рауажландырыу идеологиясы адамлар калби хам санасына синдириу максети ийелеп алыуы талим тарбиянын агитация пропоганда усылын орынлы пайдаланыу буйырылган. Талим хам тарбия салалары миллий рауажланыу идеологиясын жаслар калбине хам санасына синдириудин багдары болып онда томендеги уазыйпалар козде тутылады.
Талим орынларында балалар хам студентлердин жасларына сай рауиште миллий рауажланыу идеологиясын синдириуде деференциал педагогикалык психологиялык дастурди жаратыу. Кадрлар таярлау миллий дастури тийкарында окыушы хам студентлер санасында миллий идея хам миллий рауажланыу идеологиясынын калиплесиу ислери узликсиз турде алып барыу.Окыу режелери, окыулыклар, колланбаларда миллий рауажланыу идеологиясынын идеяларын терен калиплестириу.
Мектеп, лицей,колледж, институт хам университетлерде идеологиялык тарбияны бугинги кун студентлери дарежесине котериу. Педагог кадрларды идеология барысындагы билимлерин теренлестириу. Талим тарбиянын хар бири оз алдына баскышына оз наубетинде миллий идеологиянын жаслар калбине хам санасына синдириудин озине тан усыллары назерде тутылады. Мектепке шекемги талим орынлары.
Бул омирде хар бир ата- ананын оз перзентлерин мектепке шекемги тарбиясы онын кейинги рауажланыу дауиринде канша ахмийетке ийе болыуы бул дауирде узликсиз талим тарбиянын зарур болими екенлигин анлап жетиуи зарур. Онда семьянын мектепке шекемги талим орнына сайкесликке келиуин назерде тутыу керек. Бул дауирде хамме мектепке шекемги талим-тарбия орынлары балалардагы мектептеги талим-тарбия таярлау процесси зарур баскыш сыпатында каралыуы зарур. Тиккелей талим бериуши орынлар мектеп литцей, касип онер коллежлери, жокары окыу орынлары,идеологиялык тарбиянын тийкаргы орынлары.Олардын хамме синде амелге асырылатугын илдеологиялык талим процессинде хамме окыу колланба хам сабаклыклары косымша адебиятлар ттомендеги усыллар жокары ахмийет пайда етиуи лазым.
Уатан туйгысын калиплестириуде Ана тилимизге мухаббат оятыу. Миллий кадрятларымыздын хурметин кушейтиу. Мангилик тымсалы болган жолды кадирлеу. СемьянынУатан суйиушилик идеясын тарбиялаудагы ролин кушейттириу. Ауыллык демократиялык сабак канасы озин-ози баскарыу екенлигин тусиндириу. Улыума инсаныйлык кадирятлардын миллетлер ара хам диний миллий дуньялык илимлерге умтылыу жокары мадениятын калиплестириу. Диний дуньялыкка карама-карсы емеслигин тусиндириу.Агартыушы шахс интеллектуал кабилетин асырыудагы имканиятлардын кемлигин сыпатлау. Тарийхтын идеологиялык, философиялык тийкарын жаратыудагы ахмийетин ашып бериу. Хукыкый маденият соган дунья карастын ахмийетли факторы екенлиги хаккындагы маглыуматларды кобейтиу. Бул жумыслар социал гуманитар панлердин мазмуны хам оларды окытыу технологияларын курамаластырыуга, жасларды еркин пикирли болыуга жаксы озгерислерге бийпарк болмаган, терен билимлерге умтылып жасауга уйретиуди тамийн етеди. Талим процессинде социал ретинг шыныгыуларынын миллий таритетке тан формаларын ахмиийетли пайдаланыу,тарийхый мадений мийрасты уйрениу менен бир катарда алдынгы заман талабына сай билимлер менен болыуга умтылыудын асыуына туртки болады. Талим орынларында жаратылган окыу коллан баларынан тартып класслар хам аудиторияларга шекем барлыгын идеологиялык талим бериуши социал рекламалар менен курамаластырыу максетке мууапык. Жаслардагы дунья карас илимге талапшанлыгын хар тареплеме коллап кууатлауды асырап саклаушы шолкемлери имкан иятларынан толык пайдаланыу хгм сол аркалы жамийеттин кен катламлары уакиллерин талим тарбтеренлестириу жумысларына багдарлау зарур. Дуньялык илимлерди терен билиу дагрийлик (белгиси хар жастын)белгиси емеслигин хар бир жастын тенрн ойлап жетиуи мукаддес ислам динимиздин йиман-исеними,инсап-дианатка шарлаушы кушин жане де арттырады. Ен ахимийетлиси мамлекетимизде кабыл етилген кадрлар таярлау миллий дастури хар тареплеме баркамал билимли тажрийбели жасларды тарбиялаудын жамийетимиз тарепинен кабыл етилген тарыйхый хужжети екенлигин тусиндириу хам оны амелге асырыуга барлык кушин жумсау зарур.