Сборник тезисов «Ипак ва зираворлар»

 
Адабиётлар рўйхати: 
1. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2016 - йил 26 - 
февралдаги “2016-2020 – йилларда хизматлар соҳасини ривожлантириш 
дастури тўғрисида”ги 55-сонли қарори. 
2. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2017 - йил 15 - 
мартдаги “Ўзбекистон Республикасида туризм соҳасини янада қўллаб-
қувватлаш ва ривожлантириш чора-тадбирлари тўгрисида”ги 137-сонли қарори. 
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 19 maydagi 2017-2019 
yillarda Buxoro shahri va Buxoro viloyati turizm salohiyatini jadal rivojlantirish 
chora-tadbirlari to‘g’risida gi PQ-2980-sonli qarori.
4. Андреев М.С., Чехович О.Д. Арк Бухары. Издательство «Дониш». 
Душанбе.1972.218с. 
5. «Бухоро». Қисқа луғат, Т. 1958 йил.223 бет. 
6. Маньковская 3. Л. «Бухоро». Т., Ғ. Ғулом нашриёти, 1991. 
7. Наршахий М. Бухоро тарихи. Т. “Шарқ машъали” журналига илова “Шарқ 
баёзи” 1993.125 б. 
8. Ремпель Л. «Бухоро. Яқин ва узоқ». Т., Ғ. Ғулом нашриёти, 1981. 
9. 
http://www.constanttour.ru/
 
10. 
http://www.goperu.ru/
 
11. 
http://www.tourism.com/
 
12. 
http://www.Betakrorbuxoro.uz
 
13. 
http://www.Buxoro.uz
 
14. 
http://www.Bukhara-museum.uz
 

---

207 
15. http://www.Uzbekmuzey.uz 
Xudayberdiyeva Sh.G. 
Buxoro shahri, O`zbekiston Respublikasi
MINTAQALAR MISOLIDA TA`LIM, AN`ANA VA UDUMLAR, 
HUNARMANDCHILIKNING TURIZM SOHASIDAGI O`RNI 
 
Turizm necha ming yilliklar davomida rivojlanib, takomillashib kelayotgan 
qadimiy faoliyat turlaridan biridir. Qadim-qadimdan ota-bobolarimiz, ajdodlarimiz 
ham turli maqsadlarda turizmni amalga oshirishgan: diniy, ilmiy, tijorat, sayohat va 
boshqa bir qancha maqsadlarda. Barchamizga ma`lumki, hozirgi kunda turizm 
iqtisodiyotning eng serdaromad va jadal sur’atlarda ildam o`sib borayotgan 
sektorlaridan biriga aylanayapti. BAA misolida olib qaraydigan bo’lsak, yaqin 50-60 
yil ilgari bu davlat jahonga mashhur emas edi, insonlar bu davlat haqida na tushuncha 
va na tasavvurga ega emas edilar. Faqatgina o`zining neft-gaz, platina, mis, temir 
rudalari kabi foydali tabiiy zahiralari orqali kun kechirgan va boyigan. Ammo hozirgi 
kundachi? Hozirda Dubai shahri yirik turistik salohiyatga ega shaharlardan biridir. 
Endilikda BAA tabiiy konlari yordamida emas, balki dunyoga nom taratgan 
destinatsiyalariga kata turistik oqimdan tushayotgan daromad ya`ni turizm yordamida 
“hayot kechiryapti” desak mubolag`a bo`lmaydi. BAАda “Holiday Inn”,”Hyatt 
hotels”,”Howard 
Johnson”,”Jumeirah 
hotels&resorts” 
kabi 
mehmonxon 
zanjirlarining sanoqsiz filiallari mavjud bo`lib, o`z faoliyatini hozirgi kunga qadar 
yuritib kelyapti
[1]
. Ammo nima sabab O`zbekistonda xalqaro maqomdagi 
mehmonxona zanjirlari mavjud emas, qanday kamchiliklar bor mamlakatimizda? 
Qanday sa`y-harakatlar, qanday omillar ta`sirida BAA bunday yuksak natijaga 
erishdi? So`nggi 2015-yilgi statistik ma`lumotga nazar solsak, BAAga 14,2mln turist 
tashrif buyurgan va bu ko`rsatkich o`tgan yilgiga nisbatan 7,5%gа oshgan
[2]
. Nega 
ko`hna va boy tarixga ega bo`lgan, azal-azaldan qad ko`tarib kelayotgan nodir va 
durdona tarixiy yodgorliklarimiz, noyob obidalarimiz, madaniy meroslarimiz ,turizm 
rivojlangan sohaga aylantirish uchun ulkan potensialga ega bo`la turib, bundan 
unumli foydalana olmaymiz? Bugungi kunda barcha obidalarimizning umumiy soni 
7000dan ziyod va ulardan 400tasi UNESCO muhofasi ostidadir. O`zbekistondagi 
turistlar tashrif buyuradigan shaharlar tarixi ming yilliklarga borib taqaladi. Bizning 
mamlakat uchun turizm sohasi endi yuksalib kelayotgan, iqtisodiyotning “yosh” 
tarmoqlaridan biridir, uning ajralmas bir bo`lagidir. Tabiiyki bu sohada mutaxassislar 
ham kam. Menga- turizm yo`nalishida tahsil olayotgan yosh kadr sifatida juda yaxshi 
ma`lumki turizm yo`nalishi yangi va yosh soha bo`lganligi sabab, bizga dars 
beradigan o`qituvchilarning aksariyati ham aynan turizm sohasi vakillari emas. 
Ammo bizga turistik oqimni kengayirish, turistlar e`tiborini jalb qila oladigan 
darajada turistik mahsulot yaratish, O`zbekistonda mavjud bo`lgan mavsumiylikni 
yo`qotish, turizmni barcha shakllarini yaratish va ularni rivojlantirish istiqbollarini 
to`g`ri rejalashtirib, imkon qadar potentsialimizdan maksimal ravishda foydalanish 
uchun bizga yetarli bilim va ko`nikmani yetkaza oladigan mutaxassislar, aynan 
turizm sohasi vakili bo`lishlari kerak emasmi? Mening nazarimda ta`lim tizimiga 
o`zgartirish kiritish kerak, rivojlangan mamlakatlar andozasi asosida biz ham o`z 
modelimizni yaratishimiz darkor.

---

208 
Chetki fanlarni qisqartirib, mutaxassislik fanlarini ko`paytirsak, amaliy 
mashg`ulotlar sonini orttirsak, mutaxassislik fanlarini yaxshi o`zlashtirgan talabalani, 
o`z ustida ishlab, yangilik kiritgan o`qituvchi-kadrlarni chet davlatlarga imtiyozli 
ravishda bilim va ko`nikmalarni almashish maqsadida o`qishga yoki bo`lmasam 
malaka almashinish uchun o`qishga, amaliyotga yuborilsa, bizga aynan to`g`ri 
yo`nalish bera oladigan professionallarni vaqtincha jalb qilib, ular tomonidan 
seminar-treninglar o`tkazilib, ish jarayonini o`rgansak foydaga muvofiq bo`ladi. 
Bizga dars beradigan o`qituvchilarning o`zlari ham nafaqat nazariya balki amaliy 
ko`nikmalarga ega bo`lishsa ko`zlangan maqsad sari ildamlaymiz, ya`ni ular dars 
berishdan tashqari shu soha bilan bevosita bog`liq faoliyat turi bilan shug`ullanishsa, 
amalda tadbiq etishsa yanada samaraliroq bo`ladi. Turizm infratuzilmasi keng 
tushuncha bo`lib, bir necha sohalarni qamrab oladi. Shu jumladan, asosiylari: restoran 
servisi, mehmondo`stlik sanoatidir. Bu fanlarni o`zlashtiryapmiz ammo bizga 
restoran servisi bo`yicha amaliy mashg`ulotlar o`tilmaydi. Meni taklifim, universitet 
doirasida bunday amaliyotni o`tkazish imkoiyatiga ega bo`lishimiz uchun 
laboratoriya xonalari tashkillashtirilishi kerak. U xonada restoran servisi uchun zarur 
barcha anjomlar bilan ta`minlansa, yanada chuqurroq o`rganar edik va kengroq 
tushunchaga ega bo`lar edik. Yoki universitet “Yoshlar Ittifoqi” bilan hamkorlikda 
kichik turistik firma ochib, uyerga aynan “Turizm” fakulteti talabalari jalb qilinsa, 
talabalarning o`zlari tur mahsulot yaratishsa, talabalar qo`llab-quvvatlansa, bu ham 
talabalarga yaratilgan imkoniyat bo`lgan bo`lar edi va ular keyinchalik ya`ni o`qishni 
tugatishgach anchagina ko`nikma va amaliyotga ega bo`lishar edi. 
Respublikamiz bo`yicha “Turizm” kolleji faqatgina uchta viloyatda mavjud 
edi: Toshkent shahri,Urganch shahri va Buxoro shaharlarida. Lekin hozirgi kunda 
respublikamiz bo`yicha Toshkent turizm kasb-hunar kolleji, Toshkent turizm va 
biznes kasb-hunar kolleji, Urganch tadbirkorlik va turizm KHK, Samarqand turizm 
va xizmatlar sohasi KHK, Nukus turizm va servis KHK, Anijon turizm va xizmatlar 
sohasi KHK, Zomin pedagogika va turizm KHK, Qarshi xizmatlar sohasi KHK, 
Termez axborot texnologiyalari va turizm KHK, Angren turizm va mehmonxona 
xo`jaligi KHK, kabi kollejlar foaliyat ko`rsatyapti
[3] 
. Yuqoridagi barcha kollejlar 
2017-18 - o`quv yilida qayta ixtisoslashtirildi. Avvaliga uchtagina bo`lgan bo`lsa, 
endilikda bu yo`nalishdagi kollejlar soni ortgan. Bunga sabab, Prezidentimiz 
Sh.M.Mirziyoyevning 02.12.2.16-yildagi “O`zbekiston Respublikasining turizm 
sohasini jadal rivojlantirishni ta`minlash chora-tadbirlari to`g`risida”gi
farmonining 
“Turizm sohasidagi davlat siyosatining maqsadli vazifalari va ustuvor yo`nalishlari 
etib belgilangan” 1-bandida keltirilgan : “Turizm tarmog`i uchun, ayniqsa menejment 
va marketing sohasida malakali kadrlarni sifatli tayyorlash tizimini tubdan 
takomillashtirish” punktining ulkan hissasi bor
[4] 
. Ko`rinib turibdiki, turizm 
sohasidagi ta`lim yo`nalishiga ham salmoqli e`tibor qaratilyapti va yaqin 4-5 yil 
ichida malakali kadrlar yetishib chiqadi. 
Yuqorida ta`kidlab o`tganimdek, O`zbekiston necha ming yillik o`tmishga , 
ko`hna va boy tarixga ega go`zal mamlakatdir. O'zbekiston xalqlarining o'ziga xos 
madaniyati miloddan avvalgi IV asrda sivilizatsiyaning boshlanishi davrida 
shakllangan
[5]
. Diyorimizda asrlar davomida nafaqat o`zbek xalqining balki shu 
zaminda turli davr va dinlarning ham urf-odatlari, an`analari saqlanib qolingan va 

---

209 
milliy urf sifatida shakllanib kelyapti. O`zbekistondagi har bir voha, viloyat hattoki 
qishloqlarda ham milliy urf-odatlarimiz haligacha saqlangan va ular o`zida o`zbek 
xalqining ongi va madaniyatini mujassam etadi.
O`zbeklarning ko`p asrlik madaniyati, urf-odatlari necha zamonlardan buyon 
ajdodlarimiz,momolarimiz tomonidan asrab kelinmoqda va avloddan avlodga 
yetkazish, o`zligimizni yo`qotmaslik uchun zamonaviy hayotga keldi. O`zbeklarga 
xos urflar sanoqsizdir. Ulardan biri an`anaviy choy ichish joyi-ya`ni mahalla-
guzarlardagi choyxonalarda yoshi ulug` bobolarimiz, dadalarimiz bir piyola choy 
ustida, osh pishirib yig`ilishlarini aytishimiz mumkin. Asosan choyxonalar suvli 
joylarda, serdaraxt, sersoya joylarda quriladi. Yurtimizning har bir nuqtasi, 
go`shasida o`zining mahalliy an`analari bor. Surxon vohasidagi eng mashhur tadbir: 
ko`pkari{uloq,buzkashi} hisoblanadi. Bu milliy o`yin odatda bahor va kuzda kuchli, 
mard va jasur yigitlar o`rtasida uyushtiriladigan o`yin hisoblanadi. O`yinda epchil 
yigitlar qo`zichoq yoki echki uchun kurashishadi, g`olib marraga raqibiga o`ljani 
olishga imkon bermagan tarzda yetib kelishi kerak. O'yinga oldindan va puxtalik 
bilan tayyorlanishadi. Dastlab, siz otni tanlashingiz kerak, u tezkor , past bo`yli va 
chidamli bo'lishi kerak. O'yin uchun tayyorgarlikning keyingi bosqichi - kiyim 
tanlash. Ishtirokchilar odatda, o'zlari uchun paxta chopon va qalin paxtalik shim 
tanlashadi. Bunday tanlovga sabab, qatnashchilar qizg`inlik bilan bir-birlariga qamchi 
orqali urishlari mumin[o`yin qoidalariga zid emas] va paxtalik kiyimlar yaxshi 
himoya hisoblanadi. Epchil yigitlar g`olib bo`lishgach qishloq oqsoqoli yoki hurmatli 
mehmon ularga sovg`ani taqdim qiladi. Qadimda sovg`a tariqasida : gilam., 
qimmatbaho matolar, buqalar, qo`y va echki berilgan bo`lsa, hozirgi kunda qimmat 
maishiy texnika hattoki avtomobil ham bo`lishi mumkin
[6]
. 
manba:Advantour.com 
Milliyligimizga xos bo`lgan odatlarimizdan : beshik to`yi, xatna to`yi, kelin 
salom xna qo`yish marosimlari, dorbozlar namoyishi, kurash tushishlarni ham misol 
qilish mumkin.
Xatna to`yi-bu mahalliy tilda “sunnat to`yi”dir. Odatda o`gil farzand ko`rgach, 
farzndning otasi yaqin qarindosh, yoru-birodarlari orasida to`y qilib, nishonlaydi.
Beshik to`yi odatda bolaning tug'ilganidan keyin, yettinchi, to'qqizinchi, o'n birinchi 
va qirqinchi kuni amalga oshiriladi. Kelin tomondan boy bezatilgan beshik va 
chaqaloq uchun kerakli aksessuarlar, shuningdek chaqaloq uchun turli kiyimlar, 
o'yinchoqlar keltiriladi. Yana bir o`zgacha marosim- bu “Salla bog`lash” marosimi 
hisoblanib, mamlakatning ba`zi vohalariga xos b`olib, bu qizning onasi tomonidan 
uyushtiriladigan marosimdir, mohiyati shundan iboratki, qizi farzand ko`rgach onasi 

---

210 
farzandi uchun uyushtiradigan bayramdir. Bu udum quyidagicha amalga oshiriladi: 
xonaga ko`rpacha yozilib, yosh ona shu yerga boshlab kelinadi, dindor,taqvodor ayol 
yosh onani kiyintirib, boshiga salla bog`laydi, ona uchun kerakli bo`lgan barcha 
kiyimlarni qizning onasi taqdim qiladi[sovg`a]. kiyimlar bayramona,bezakli bo`lishi 
kerak. Shundan so`ng yosh ona barcha zaifalarga,so`ngra otasi,turmush o`rtog`iga 
salom beradi. Shu bilan bu marosim o`z nihoyasiga yetadi
[7]
.