Say d u lla m irzayev

77 
Oybek, G .G ‘ulom.
«Jaloliddin» dramasi haqida. — «Qizil 0 ‘zbekiston»
gazetasi, 1946-yil, 8-fevral.
255

---

A sardagi X orazm shohi q o ‘rq o q S ulton M uh am m ad va 
S am arqan d hokim i sotqin A m ir B adriddin obrazlari orqali 
q o ‘rqoqlik, xoinlik va dushm anga taslim b o ‘lishlik fojiasi ochib 
berilgan. Tragediyada Chingizxon obrazi ham tarixiy haqiqatga 
mos qilib m ahorat bilan yaratilgan. Chingizxon yovuzlikning, 
berahm lik va qon x o‘rlikning timsolidir.
V atanparvarlik va qahram onlikni ulug‘lovchi, bosqinchilik 
va xoinlikni keskin qoralovchi «Jaloliddin» tragediyasi 1944- 
yilda H am za teatri (hozirgi 0 ‘zbek Milliy A kadem ik teatri)da 
M a n n o n U y g ‘u r to m o n id a n z o ‘r m u v a ffa q iy a t b ila n
sahnalashtirilgan.
M aqsud Shayxzodaning tarixiy-biografik jan rd a yaratilgan 
«Mirzo U lug‘bek» tragediyasi XX asr o ‘zbek adabiyoti tarixida 
alohida o ‘rin tutadi. Ozod Sharafiddinov iborasi bilan aytganda, 
bu ajoyib asar: «...uch ch o ‘qqining biri... «M irzo U lug‘bek» 
tragediyasini hech bir ikkilanmagan holda jahon adabiyotining 
eng yorqin nam unalari bilan bir qatorga q o ‘ysa b o ‘ladi... U nda 
ta s v irla n g a n h a y o t d ra m a tiz m i jih a tid a n eng m a s h h u r 
trag ed iy alard ag id an za rra ch a kam emas, asard ag i yetakchi 
xarakterlar har jihatdan barkam ol, qahram onlarning gaplarini 
aytmaysizmi — aksariyati purm a’no, hikmatga boy»78.
M. S h a y x z o d a fa la k iy o t ilm in in g s u lto n i M u h a m m a d
T arag ‘ay Mirzo U lug‘bek haqida k atta sahna asari yaratishni 
1943-yilda niyat qilgan va shoir uzoq yillar davom ida U lug‘bek 
va u y a sh ag a n d a v r h a q id a g i k o ‘p g in a k ito b la rn i, noyob 
hujjatlarni sinchiklab o ‘rgangan. H atto H azrat bilan g ‘oyibona 
s u h b a tla s h is h m a q s a d id a S a m a rq a n d g a b o r ib U lu g ‘b ek
m ad ra sasid a tu n ab qolgan. Bu h a q d a S hayxzodaning o ‘zi: 
«X obim da U lu g ‘bek hazratlari bilan m ulo q o td a b o ‘ldim. U 
kishi menga: «Aziz farzandim , bizni y o ‘qlab kelibsan, yaxshi 
n iy atla rin g b o rg a o ‘xshaydi. N iy a tla rin g q u tlu g ‘ b o ‘lg ‘ay. 
M ening o ‘gitlarimni unutm asdan ju d a k atta ishga q o ‘l uribsan, 
o ‘sha nasihatlarim ni avlodlarim ga yetkazgaysan» deb oq fotiha 
berdilar»79 degan edi.