Say d u lla m irzayev

76 Qarang: «Звезда В остока» jurnali, 1952, 2-son, 187-bet.
252

---

Sam arqandlik deyildim i
—
Ahdga vafo degani.
Sam arqandlik deyildim i
—
Ishlar bajo degani.
Sam arqandlik deyildim i
—
Chin grajdan degani.
Sam arqandlik deyildim i
—
Toza vijdon degani.
M. Shayxzoda she’riyatida xalqlar d o ‘stligi mavzusi k atta 
o ‘rin olgan. S hoir x a lq la r d o ‘stligi va b iro d a rlig in i h a y o t 
haqiqatiga mos holda qayta-qayta kuylaydi. X alqlar o ‘rtasidagi 
d o ‘stlikning azaliy tarixiga va uning buyuk aham iyatiga doir 
falsafiy mazmunni m inbarbop m isralarda jo'sh qin ifodalaydi.
M. Shayxzoda do'stlikni kuylash va ulug'lash bilan birga, 
tinchlikni saqlash, urushning oldini olish to 'g i'isid a ham q ator 
asarlar bitgan. Shoirning «Sevgi va tinchlik», «Yuksal, tinchlik 
b ayrog'i», «Im zolar», «Q ardoshlar», « K ab u tarlar» , «Qilich- 
sham shir erib y o ‘qolsin!» singari she’rlarida urushga nafrat, 
tinchlik uchun kurash mavzusi jo ‘shqinlik va k o ‘tarinkilik bilan 
yoritilgan. Shoir «Y uksal, tinchlik b a y ro g ‘i» sh e’rid a turli 
b a d iiy ta s v ir v o s ita la r id a n , x u s u s a n , n o tiq lik s a n ’a ti 
im koniyatlaridan ustalik bilan foydalangan.
M . S hayxzoda d o ‘stlik va tin ch lik h aq id ag i s h e ’rla rid a
bayonchilikdan qochadi, chuqur ijtimoiy fikrlarni ifodalashda 
jonli m anzaralar, yangi-yangi tashbehlar topib, asar g ‘oyasini 
baytlarning qat-qatiga singdirib yuboradi. Shu tariqa shakl va 
m azm un birligini t a ’m inlashga, o ‘z asarlariga badiiy sayqal 
berishga erishadi.
So‘nggi davrda M. Shayxzoda bir q a to r turkum she’rlar, 
d o sto n va b allad alar ham yozdi. «B inafsha dastasi» she’riy 
turkum idag i «Sening o ‘zing she’r», «Siyohdonim », «Qarz», 
«Tovushlar», «Sham olni k o ‘z bilan k o ‘rib b o im a y d i» kabi 
she’rlar yangi fikr va favqulodda um um lashm alarga serob. Shoir 
oddiy siy o hd on dan ham , oddiy to v u sh va sh am o ld an ham
ijtimoiy m azm un topa olgan va uni o ‘quvchilar qalbiga obrazli 
y o ‘l bilan yetkaza bilgan.
253

---

M. Shayxzodaning «T oshkentnoraa» (1957) lirik-falsafiy 
d o s to n i o ‘zbek s h e ’riy a tin in g jid d iy y u tu g ‘id ir. Y u k sa k
vatanparvarlik tuyg‘usi bilan qondirib sug‘orilgan bu doston 
Shayxzoda ijodiga xos k o ‘tarinki ruhda yozilgan. U nda shoir 
iste’dodining yangi qirralari, o ‘zbek she’riyatining imkoniyatlari 
cheksizligi yaqqol nam oyon b o ig a n . Bu dostonning o ‘ziga xos 
x u su siy atlarid an biri sh u n d ak i, u n d a b o sh d an -o y o q izchil 
davom etuvchi tugal sujet va yaxlit voqea yo‘q. Lekin asarda 
ayrim-ayrim lavhalar tasviriga singdirilgan yaxlit fikr, yagona 
uslub — ichki m antiqiy b o g ‘lanish m avjud. Bu b o g ‘lanish 
« T o sh k e n tn o m a » n i o ‘ziga xos m u k am m al d o sto n h o lig a 
keltirgan. B undan tashqari, «T oshkentnom a» do stonida aks 
etgan turli voqea va lavhalarni lirik qahram on — shoir obrazi 
ham birlashtiradi va asarga bir butunlik baxsh etadi.
« T o sh k en tn o m a» d o sto n i serm azm u n p o e tik fik rla rg a, 
falsafiy um um lashm alarga boy, unda hikmatli so ‘z — aforizm 
d arajasiga k o ‘tarilg an serm azm un b ay tlar, quym a m isralar 
k o ‘p. M aSalan, sh o ir V a ta n tu sh u n c h a sin in g m azm uni va 
m ohiyati haq ida fikr yu ritib, hikm atli m isralar k o ‘m agida 
yorqin falsafiy-badiiy um um lashm a yaratgan: