«сарайшық» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы атырау облысы білім беру басқармасының Әдістемелік орталығЫ

Ақкергешен үстірті 
Аккергешен үстіртіне 2 км шақырым 
жерден, жартастарды ежелгі қалалардың 
қираған кейпіне ұқсайтынын көруге болады. 
Шөл жерлермен жүріп келе, өсімдіктердің 
қураған түрін, шұңқырдың тұздармен 
толғаны өте көп кездеседі. Олар киіктің 
тұйықтарынан пайда болған. 
Иманғара үңгірі- 
Қазақстан жерінің 
аумағы ұлан байтақ. Осы аймақта көптеген, 
табиғи және жасанды үңгірлер бар. Оларға жүйелі зерттеу жұмыс жүргізілген 
жоқ. Кеңестік кезеңде құрылған әуесқой үңгіртанушылар (спелеология) қоғамы 
тарап кеткен. Қазіргі кезде үңгірлерді археологтар, журналистер, туристер ғана 
қызықтай зерттеуде. Елімізде 140 үңгір бар. Соның ішінде Атырау облысы 
көлемінде 5 үңгір белгілі. Олар Кененбай, Құдық, Иманғара, Индер, Ақ кергешен. 
Үңгірлер-жер асты суларының нәтижесінде ерігіш жыныстардың еруінен, 
әк тас, доломит, гипс таралған аудандарда түзілетін жер қыртысындағы қуыстар. 
[6] 
Өйткені, егер Жылыой ауданының картасына зер сала қарасақ, мұнда аласа 
таулар мен үңгірлер бар. Жалпы 
спелеотуризм 
дегеніміз– үңгірлерде, әр түрлі 
рельеф пен күрделі лабиринттер жағдайында өтетін, үңгірлердегі төмен 
температура мен жоғары салыстырмалы ылғалдылық жағдайындағы, табиғи 
жорықтың болуымен сипатталатын жұмыстарды ұйымдастыру. Спелеотуризм 
бойынша маршруттар 2 бөлімнен жер үсті маршруты, яғни үңгірге дейінгі жүру 
маршруты және жер асты маршрутынан тұрады. 
Құлсары кентінен солтүстік-шығыста 60 шақырым жерде Иманғара тауы 
орналасқан. Таудың ұзындығы 2 км, ені 300 м, биіктігі 200 м. 2005 жылы Атырау 
археологиялық экспедициясы тауға арнайы зерттеу жұмысын жүргізді. Тау үсті 
тегіс жазық болып келген. Үстіндегі осы жазықта 18 оба орналасқан. 1989-1991 
жылдары 6 обаға археологиялық қазба жұмысы жүргізілген. Б.э.д. V ғасырға 

---

75 
жататын қабірлер ашылды. Оларда адам сүйектері жерленіп, қастарына қанжар, 
қола жебе, қола айна, шыны моншақ, қыш ыдыстар қойылған. Қорғандар биіктігі 
0,5-1 м. аралығында, диаметрі 3-15 м-ге дейін. Мұртты оба да бар. Батыс 
Қазақстан археологиясының жетекшісі З.Самашевтің зерттеуінше, бұл 
қорғандарда сарматтар жерленген. Иманғара тауы ерте кезден қасиетті тау болып 
есептелген. Ол ерте темір дәуірінде, орта ғасырларда адамдар табынатын әулиелі 
жер болған.