«сарайшық» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы атырау облысы білім беру басқармасының Әдістемелік орталығЫ

Аз 
(этноним) және 
қыр 
сөздерінен жасалған түркілік аздар қыры 
(азские 
холмы) 
десе, М.Қожанұлы осыған жақын аз халқы мекендеген тау мағынасына 
қарап көне түркілік тілдік қабатқа жатқызады. Жергілікті өлкетанушы 
М.Жолжанов моңғол тіліндегі шоқылы, шатқалды ырсиған мағынасындағы 
арзгар сөзінің фонетикалық өзгерістерге ұшыраған нұсқасы деген. «Түркі (қазақ) 
және монғол халықтарының тарихи мәдени байланыстарының топономияда 
бейнеленуі» тақырыбындағы зеттеуінде Ғ.Сағидоллақызының тұжырымдамасы 
бойынша Азғыр-Қазақстан територриясында малға қатысты монғолдар қойып 
кеткен атаулардың бірі, монғол тіліндегі 
азрага 
қазақ тіліндегі 
айғырлексемасына сәйкес топономиялық мағынасы 
қомақты, үлкен
. [2,52- бет] 
Жер су атаулары тілдесе білгенге ғана тереңнен сыр шерте алады. Тек оларды 
ежіктеп оқи білу мен қатар байыптылықпен зерттеп , уақыт шаң - 
тозаңынан тазартып ала білуіміз қажет- ақ. 
Қанішкен 
(Ганюшкин) –Құрманғазы ауданының орталығының қазақтар 
тіліндегі аты. Бұл орыс фамилясынан дыбыстық сәйкестікке негіздеп жасалған 

---

95 
атау. Мұны түсіндіріп жатудың қажетті жоқты, бірақ халық сенбегендіктен өте 
қысқаша болсада айта кетуді жөн көрдік. Адамзат таризхында қан төгілмеген 
жер кемде кем шығар, бірақ осы атаудың жалғыз болуы оларды неліктен 
ойландырмайтынын түсіне алмадық. Бұл ғылымда жер су атауына жиі қоятын ал 
екіншісін тіпті оларға жақындатпайтын қатал заңдылық бар, міне осыны білу 
керек, сондықтан Қанішкен атау Ганюшкин фамилясы өзгерген түрі. [1, 264- бет] 
Ганюшкин төбе 
Ганюшкин (кісі фамилясы)+төбе (зат есім, географиялық 
термин) сөздерінен жасалған біріккен тұлғалы топоним. Қазақ тілден бейімделіп 
мағынасы өзгертілген түрі Қанішкен төбе. Ел аузында осы жерде қазақ пен 
қалмақ арасында соғыс болған деген әңгімелер айтылады. [2, 56-бет] 
Қошалақ 
– еліміздің екі облысындағы жер аты. («алаң, алқап, оңаша 
орын») Кошлаково, Кошляки дегендер Ресей мен Украина да бар. Біздіңше нақты 
бір мән бере қою қиынның қиыны сияқты. Кашлак (тат) «биіктік баурайы», 
қашалық «малды айнласы қоршалған жерге бағу»; екі көш (қош+лық «көш-қонды 
жер» Біздіңше қошалақ малды отарлап бағатын шөбі шүйгін жер» [1, 194бет] 
Басқа мәліметтерді қосып, жатып, біріктіріп әуре болмай-ақ якут тіліндегі 
бір ғана «хочолох» сөзін алсақ та мына біз көлденең тартып отқан қазақ сөзі 
«қошалақ»-тан бөле жара қарауға ерік бере қоймайды. Оның мағынасы біз 
сипаттаған жер бедерімен қабысып жатыр. Сол якут тіліндегі «хочо» мен «алпы» 
немесе «алас» сөздерін біріктірсекте, қошалақтан тұлғасы мен мағынасы онша 
алшақ кетпейтіндігі көрініп-ақ түр. Сөйтіп «қошалақ»-тың тұңғыш мағынасы – 
алқап, алаң, оңаша орын» болған. [3,33бет] 
Бесшоқы
- қошалақтан Жиделіні жиектеп Азғырға бағыттаған күре 
жолдың бойында «Бесшоқы» деп аталатын биік дөң қалады. Оны жергілікті 
тұрғындар бағзы заманнан бері «