Sanoat texnologiyasi

12.3. Vavilov - Cherenkov nurlanishi


Agar nurlar ma’lum tezlik bilan muhitda tarqalayotgan bo’lsa va ularning harakat tezligi quyidagi shartni bajarsa:
c
^c _(12.7)

n
u vaqtda muhitda o ’ziga xos nurlanish vujudga keladi va bu nurlanishning ko’rinishi, “conus” shaklida bo’ladi, bu yerda: agar =90⁰ bo’lsa, zarrachalarning harakat tezligi
^{VAVILOV SERGEY} yo’nalishi
IVANOVICH (1891-1951).
Rus olimi. 1914-yilda

Moskva universitetini tugatgan. Ilmiy yo’nalishi fizikaviy optikaga bag’ishlagan. Birinchi bo’lib lyuminessensiya hodissasini och-gan va uning qonuniyatlarini yaratgan. Lyuminessent lampalarini yaratgan. Ultrabi-nafsha va lyuminesent mikroskop-larini yaratgan. Shogirdi Cherenkov bilan gamma nurla-
t
nishlarining suyuqliklardan
iniq o’tishi
vaqtidagi ularning o’ziga xos nurlanishini kuzatgan. Fizikaga doir bir qator kitoblar yozgan. 1943, 1946, 1951-yillarda ilmiy ishlari uchun davlat mukofotiga sazovor bo’lgan.
CHERENKOV PAVEL ALEKSEYeVICH ( 1904-
1969). Ilmiy yo’nalishi fizikaviy optika, yadro fizikasi, kosmik nurlar fizikasi, tezlatgichlar texnikasi fizikasi. 1934-yilda gamma nurlarning tiniq
suyuqliklarda tarqalishi natijasida Vavilov-Cherenkov nurlanishini kuzatgan. 1958- yilda Nobel mukofotining lauriyatig`a sazovor bo’lgan. 1946-yilda davlat mukofotini olgan. Hosil qilgan nurlanish asosida elmentar zarrachalarni qayd etish uchun maxsus hisoblagich yasadi. 250 MeV inergiyali tezlatgichlarni yaratish loyihasi va uning qurilishiga

qatnashgan. energiyali gamma yordamida yadrolarning

Yuqori kvantlari yengil bo’linish

resksiyasini o’rgandi. Bu ishi uchun davlat mukofotiga sazovor bo’lgan.


₀ (1 ) ₀
bilan yorug’likning kuzatish yo’nalishi orasidagi burchak va bu nurlanishning burchagi quyidagi qiymatga teng bo’ladi.

(12.8)
c
^cos
n



12.1-rasm. Vavilov – Cherenkov nurlanishi chizmasi

12.2-rasm. “Vavilov – Cherenkov nurlanishi” animatsiyasidan fragment

Vavilov-Cherenkov nurlanishining vujudga kelishini quyidagicha tushuntirish mumkin: muhitda tarqalayotgan mayda zarrachaning elektr maydoni bu zarra yo’lidagi muhit atomlarining chetki elektronlarini yadroga nisbatan siljitadi va buning natijasida elektro dipol vujudga keladi.

Zarra bu sohadan o’tib ketgancha deppol normal holatga qaytishi natijasida vujudga keladigan to’lqinlar o’zaro interferensiyalanib, bir-birini so’ndiradi. Natijada yorug’lik faqatgina θ burchak hosil qilib tarqalayotgan nurlanish ko’rinishida kuzatiladi.

Mustahkamlash uchun savollar
1. Buger qonunining formulasini tushuntiring.
2. Yorug’likning yutilishi (absorbsiya) deb nimaga aytiladi?
3. Yutilish koeffitsiyenti deb nimaga aytiladi?
4. Vavilov-Cherenkov hodisalarini tushuntirib bering.
5. Doppler hodisalarini gapirib bering.
6. Yutilish koeffitsiyenti nimalarga bog’liq?