Sanoat texnologiyasi

12.2. Doppler effekti

DOPPLER XRISTIAN (1803- 1853). Ingliz fizigi. Ilmiy yo’nalishi optika va akustika sohalariga oid. 1842-yilda nazariy jihatidan yoru’g’lik va tovush chastotalarining kuzatuvchi va yorug’lik manbasi harakat qilganda o’zgarish tenglamasini yaratdi. Yorug’lik aberratsiyasini aniqlagan. Mikroskop nazariyasini yaratgan. Nurlar rangdorligi nazariyasini ishlab chiqqan
Ingliz fizigi X.Doppler yorug’likning muhitda tarqalishi vaqtida yorug’lik chastotasining o’zarishini nisbiyat nazariyasiga ko’ra aniqladi. Ushbu chastotaning qiymati:

^01 ( / c) cos ^01 ^2cos ^12 ^/^c2 ^12

(12.4)

bo’ladi.
Agar kuzatish yo’nalshi bilan to’lqinning tarqalish tezligining yo’nalishi o’zaro mos bo’lsa =0, chastota o’zgarishi quyidagicha aniqlanadi:
_{0 0 (12.5)
0} (1 ) ₀ (1 / c) _;
0 ^{(1 )} _(12.6)
Agar manba va kuzatuvchilar o’zaro tezlik

bilan uzoqlashayotgan bo’lsa, ₀ yoki ₀ bo’ladi, bu vaqtda Doppler effektining qizil siljishi vujudga keladi.
Agar kuzatuvchi va manba o’zaro tezlik bilan o’zaro yaqinlashsa ₀ yoki ₀ bo’ladi va bu vaqtda Doppler effektining binafsha siljishi vujudga keladi.