Sanoat texnologiyasi

(1876-1940). Rus fizigi.

Peterburgdagi optika ins- titutining asoschisi. Ilmiy yo’nalishi optik qurollari, optika fizikasi, atom fizikasi. Birinchi bo’lib anomal dispersiyaning nazariyasini tushuntirgan. Mikroskop nazariyasini bergan. 1909- yilda anomal dispersiyaning hisoblash nazariyasini ber- gan. Interferometrlar va spektograflarning o’zaro perpendikulyar tekisliklarda joylashtirishga muvaffaq bo’lgan. Muhitlarning sindi- rish ko’rsatkichi to’lqin uzunlikka bog’liqligini aniq- lagan. Atomlar spektini o’rganish bilan shug’ul- langan. Spektral izlanishlarini umumlashtirib, vodorodsi- mon atomlar uchun Bor nazariyasini qo’llagan. 1921- yilda spektrlarda vujudga keladigan dublet va tipretlarning magnit maydon bilan bog’lqiligini isbotlagan. Mikroskoplarda tasvirning hosil bo’lish nazariyasini yaratgan.
11.3. Dispersiyaning klassik – elektron nazariyasi


Dispersiya hodisasining hosil bo’lishligini elektron nazariya asosida tushuntirish mumkin. Bu nazariyaga ko’ra, muhitning dielektrik sindiruvchanlgi bilan elektron parametrlari orasida quyidagicha bog’lanish mavjud.
2
e
¹



(11.2)
bu yerda: N – elektronlar soni, ε₀ – vakuumning elektr doimiysi, e, m – mos holda
2


M
elektroning zaryadi va massasi, ₀ – elektronning xususiy chastotasi, ω – tushayotgan yorug’likning davriy chastotasi.
aksvell nazariyasiga asosan, dielektrik singdiruvchanligi , magnit singdiruvchanligi μ bo’lgan muhitda elektromagnit to’lqinning tarqalish tezligi

^u
(11.3)

ga teng. Muhitning sindirish ko’rsatkichi n esa elektromagnit to’lqinning vakuumdagi tezligi c ni muhitdagi tezligi u ga nisbati bilan aniqlanadi:

n
c
u


(11.4)

Ko’pchilik hollarda μ = 1 bo’lgani uchun

n
(11.5)

ifoda hosil bo’ladi. (11.4) dan foydalanib (11.5) ni quyidagi ko’rinishda yoza

olamiz:



n

e
2

¹


(11.6)

Oxirgi tenglamadan ko’rinadiki, elektronning xususiy chastotasi muhitga tushayotgan yorug’likning davriy chastotasiga teng bo’lsa, muhitning sindirish ko’rsatkichi cheksizlikka intiladi va anomal dispersiya hodisasi sodir bo’ladi.
Muhitning sindirish ko’rsatkichi bu qiymatni aniqlash uchun foydalanadigan yorug’likning to’lqin uzunligiga bog’liq bo’ladi. Agar sariq nurdan foydalanilsa, sindirish ko’rstakich n_D ko’k nur foydalanganda n_F, qizil nur foydalanganda n_S bo’lsa, o’rtacha sindirish ko’rsatkich qiymati
n
⁰ n_D 1


^{n n} _(11.8)



^{nF nc} _(11.7)
Sindirish ko’rsatkichining o’zgarishi to’lqnin uzunligi bilan bog’liqligi Koshi formulasi bilan aniqlanadi:
a b
^{0 2 4}
bu yerdan sindirish ko’rsatkichning to’lqin uzunlik bilan o’zgarishi.
dn 2 a
_d ^{3 (11.9)}
bu yerda, n₀ – muhitning maksimal sindirish ko’rsatkichi, n – esa berilgan to’lqin uzunlikdagi sindirish ko’rsatkichi.