Sanoat texnologiyasi

12.1. Yorug’likning yutilishi. Buger qonuni va uning qo’llanishi


Yorug’likning yutilishi deb, yorug’likning biror muhitdan o’tishi vaqtida energiyasining kamayishiga aytiladi. Bunda sarf bo’lgan energiya moddaning ichki energiyasiga yoki boshqa yo’nalishlardagi ikkilamchi nurlanish energi- yasiga aylanishi mumkin. Jismdan o’tayotgan yorug’likning yutilishi natihasida uning intensivligi kamayadi.
Moddadan o'tuvchi yorug’lik intensivligi Buger qonuniga asosan tavsiflanadi:

BUGER P’YER (1698-1758).
Fransuz fizigi. Fotometriyaning asoschisi. Ilmiy yo’nalishi astronomiya, deogeziya, gidro- grafiya, gravimetriya, kemalar nazariyasi va optikaga bag’ishlangan. Birinchi bo’lib fotometrlar yasadi va yorug’lik kuchini o’lchaydigan uslubiyat yaratdi. 1729-yilda yorug’likning muhitdan o’tishi natijasida uning kuchsizlanishini aniqladi va yorug’likning yutilish nazariyasini va uni qonuniyatini berdi (Buger Lambert Ber qonuni). Geliometr asbobini yasadi. Birinchi bo’lib, quyoshdan yerga kelayotgan yorug’lik nurlar energiyasini aniqladi.


_{I = Iо е} ^{- cd} _(12.1)
bu tenglamada (–) ishora natural logarifm asosining darajasida mavjud bo’lgan fizik kattaliklar - yorug’likning yutilish koeffisiyenti “ ”, yorug’likni yutuvchi modda konsentratsiyasi “c”, yorug’lik yutiluvchi modda “d” qiymati oshib borishi bilan moddadan o’tayotgan yorug’lik intensivligi I kamayib boradi.
Buger qonuni teglamasidan yorug’likning yutilish koyeffisenti aniqlanadi:

(12.2)
^D

bu

yerda: “D” ning qiymati

^D^lg

va 2,3 koeffitsiyent natural

logarifmdan o’tish natijasida vujudga keladi. Bog’lanish funksiyalarning
^{f ( , )} _, ^{D f ( , )} _(12.3)
ko’rinishi yutilish spektrini beradi.
Yutilish koeffitsiyentining yorug’likning to’lqin uzunligiga bog’liqligi yutuvchi jismlarning bo’yalishi bilan tushuntiriladi. Masalan, qizil va zarg’aldoq nurlarni kuchsiz, yashil va ko’k nurlarni kuchli yutuvchi shisha oq yorug’lik bilan yoritilganda qizil randa bo’lib ko’rinadi. Agar shunday shishaga yashil va ko’k nurlar yo’naltirilsa, ushbu to’lqin uzunlikli yorug’liklarning kuchli yutilishi natijasida shisha qora rangda bo’lib ko’rinadi. Bu hodisa kimyoviy tarkibiga ko’ra, faqatgina ma’lm to’lqin

uzunlikli yorug’likni o’tkazib, boshqa barcha nurlarni yutadigan yorug’lik filtrlarini yasashda qo’llaniladi.