Самиғов Нигматджон Абдурахимович Хасанова Мухаббат Қодировна Зокиров Жамолиддин Сайфутдинович

 
 

---

74 
4-ИШ. ЦЕМЕНТ ҲАЖМИНИНГ БИР ТЕКИСДА ЎЗГАРИШИНИ АНИҚЛАШ 
Умумий тушунчалар. 
Цемент қотиши цементтош ҳажмининг ўзгариши билан 
кузатилади. Бироқ цементдаги эркин Ca ва MgO ларнинг сўниши цемент ҳамири тошдек 
қотиб қолгандан кейин ҳам давом этганлигидан тошнинг ҳажми ортади, бу хол қотиб 
қолган бетонлар ва қоришмалар ҳажмининг нотекис ўзгаришига ва ѐрилишга сабаб 
бўлиши мумкин. 
Асбоб ва ускуналар. 
Тарози, колба, элак, қориштиргич, шиша ойна, сув. 
Ишлаш тартиби. 
Цемент ҳажмининг бир текис ўзгаришини билиш учун цементдан 
тайѐрланган намуна-кулчалар сувда қайнатилади. Кулча тайѐрлаш учун 400 г цементдан 
нормал қуюқликда ҳамир қорилади, шу ҳамирдан тарозида ҳар бири 75 г келадиган 
тўртта зувала тортилади. Ҳар бир зувала машина мойи суртилган алоҳида-алоҳида 
шиша пластинкалар устига қўйилади. Зувалалар кулчадек ѐйилиши учун пластинкани 
столнинг четига секин-секин уриш керак, шунда диаметри 7-8 см ва ўрта қисмининг 
қалинлиги 1см келадиган кулчалар ҳосил бўлади. Кулчаларнинг юзи сувда хўлланган пичоқ 
билан четидан ўртасига томон силаб текисланади. Шу тариқа тайѐрланган намуналар 
шиша пластинкага жойланиб, гидравлик қопқоқли ваннада 24 соат тутилади; ваннадаги 
ҳарорат 20±5°С бўлиши керак. Сўнгра кулчалар шиша пластинкадан олиниб, бак ичидаги 
панжара токчага жойланади. Бакдаги сув сатҳи ўзгармаслиги учун бак ростлагичга 
резина шланг ѐрдамида туташтирилган бўлади. Ростлагич оғзига ўрнатилган найча 
бакдаги сувнинг сатҳи кулчалар юзидан 4-6 см баландроқ бўлишини таъминлайди. 
Кейинчалик бакнинг қопқоғи ѐпилади ва бак иситадиган асбоб устига қўйилади. Бакдаги 
сув 30-45 минутда қайнайди, намуналар шу сувда 4 соат қайнатилади. Улар бакда турган 
ҳолида 20±5°С гача совиши лозим, шундан кейин бакдан олиниб, синчиклаб кўздан 
кечирилади. Қайнатилаган намуна-кулча юзида унинг четига етиб турадиган радиал 
ѐриқлар ѐки лупа орқали кўринадиган ѐҳуд оддий кўзга ҳам кўринадиган тўрсимон қил 
ѐриқлар 
пайдо 
бўлмаса 
ва 
намуналар 
қийшаймаса цемент сифатли ҳисобланади. 
1-расм. Синовдан ўтган кулчалар.
2-расм. 
Синовдан 
ўтмаган 
кулчалар. 
Кулчанинг ўлчамлари -…..
Кулчанинг массаси -………г 
Сув микдори -……….% 
Ишлаш услуби –