Самиғов Нигматджон Абдурахимович Хасанова Мухаббат Қодировна Зокиров Жамолиддин Сайфутдинович

 
2-ИШ. ШАҒАЛ ТОШ ДОНАЛАРИНИНГ ЗИЧЛИГИНИ АНИҚЛАШ (дала усули) 
Асбоб ва ускуналар. 
Пикнометр, тарози, қуритиш жавони. 
Ишлаш тартиби. 
Шағал доналарининг ҳақиқий зичлиги пикнометр ѐрдамида 
аниқланади. Намуна 10 мм дан йирик бўлса 0,5 кг, 10 мм гача бўлса 1 кг, 40 мм бўлса 2,5 
кг, 70 мм бўлса 5 кг олинади. Намунадаги чанг-тўзон чўткада тозаланади, йириклиги 5 мм 
дан йирик бўлмаган даражада майдаланади. Сўнг тарозида 150 г тортиб олинади, 1,25 
мм дан ошмайдиган даражада майдаланади ва 30 г олинади. Олинган кукун 105-110
0
С 
ҳароратда массаси ўзгармайдиган ҳолга келгунча қуритилади Қуритилган шағал 
кукунидан икки марта 10 г дан тортиб олинади ва улар алоҳида-алоҳида пикнометрга (10 г 
дан) солинади. Пикнометрлар тоза, қуритилган ва тарозида тортиб массаси аниқланган 
бўлиши лозим. Солинган ҳар бир пикнометр тарозида тортилади. Кейин уларга 
(ҳажмининг 2/3 қисмигача) дистилланган сув қуйилади ва аралаштирилади, кейин 
пикнометрлар қумли ѐки сувли ваннага қия ҳолда жойланади. Шағал кукуни зарраларидаги 
ҳаво пуфакчаларини чиқариб юбориш учун пикнометрдаги сув (қум) қайнатилади. Ҳаво 
пуфакчалари чиқиб кетгач, пикнометр латта билан артилади, уй ҳароратигача 
совитилади. Пикнометрга қўшимча дистилланган сув (бўйнидаги чизиқчага етказиб) 
қуйилади ва тарозида тортилади. Кейин пикнометрдан сув ва шағал кукуни бўшатиб 
олиниб, пикнометр яхшилаб чайилади ва бўйнидаги чизиқчага етказиб дистилланган сув 
қуйилади ва яна тарозида тортилади. Шағал доналари орасидаги ҳақиқий зичлиги 0,01 
г/см
3
 гача аниқликда ҳисобланади. 
қуруқ шағалнинг массаси –. . . г. 
шағал билан сиқиб чиқарилган сув ҳажми- . . . см
3
. 
шағал тош доналари зичлиги- . . . г/см
3
. 
Ҳисоблаш формуласи: 
)
(
)
(
3
2
1
1
m
m
m
m
m
m
c
х
Бу ерда:
m
-
пикнометрнинг қум билан биргаликдаги массаси, г; 

1
m -бўш пикнометрнинг массаси, г; 

2
m -пикнометрнинг дистилланган сув билан биргаликдаги массаси, г; 

3
m -дистилланган сув ва қум солинган пикнометрнинг ҳаво 
пуфакчалари чиқарилиб ташлагандан кейинги массаси, г.

с
- сувнинг зичлиги, 1 г/см
3
 га тенг. 
 
Пикнометр.