Самиғов н. А. Бино

Вулқон туфи - вулқон кули, пемза ва бошқа жинсларнинг цементлашиши ва зичлашишидан ҳосил бўлган. Туфлар пушти, тўқ сариқ, қизил, жигарранг бўлади. Етарли ғоваклиги, мустаҳкамлиги ва чидамлилиги улардан иссиқлик изоляцияси материаллари олишга имкон беради.

2. Чўкинди тоғ жинслари

Чўкинди жинслар магматик ва бошқа жинсларнинг нураши, кимѐвий ўзгариши ва ўсимликлар чириши натижасида ҳосил бўлган. Улар таркиби ва ҳосил бўлишига кўра механик, кимѐвий ва оргоноген турларга бўлинади.
Механик чўкиндиларга гилтупроқ, қум, шағал сингари сочилувчан жинслар, конгломератлар, брекчиялар ва қумтош сингари цементланган жинслар киради. Бу чўкиндилар сув, шамол, муз кўчкилари ѐрдамида бир жойдан иккинчи жойга кўчиши мумкин.
Кимѐвий чўкиндилар (гипс, доломит, магнезит ва бошқалар) тоғ жинсларининг кимѐвий ўзгариши натижасида ҳосил бўлиб, сув воситасида эритма ҳолда кўчган бўлади.
Оргоноген чўкиндилар ўсимликлар, сув ўтлари, ҳайвонот дунѐси чиришидан ҳосил бўлган. Уларга бўр, чиғаноқли оҳактошлар, диатомитлар ва бошқалар киради. Чўкинди жинслар нисбатан ғовак структурага эга бўлиши сабабли мустаҳкамлиги кам, баъзилари сувда эрувчан (гипс, оҳак) бўлади.
Чўкинди жинсларни ҳосил қилувчи минералларга кварц, карбонатлар, гилтупроқли минераллар, сулфатлар гурухлари киради.
Кварц гурухига опал, халцедон ва чўкинди кварц киради. Опал (SiO₂^.nH₂O)-аморф минерал бўлиб, таркибида 2-14% (34% гача)сув боғланган. Зичлиги 1,9-2,5 гсм³, қаттиқлиги 5-6, ранги оқ, сариқ, ҳаво ранг ѐки қора. Халцедон (SiO₂) толасимон ѐки ѐпиқ кристалли кварц тури бўлиб, оқ,кулранг, оч сариқ, қўнғир, яшил рангли, зичлиги 2,6 гсм³, қаттиқлиги 6.
Карбонатлар гурухига калцит, доломит ва магнезит киради.
Калцит (CaCO₃) рангсиз ѐки оқ, қўшимчалар бўлса кулранг, сариқ, пушти ѐки ҳаворанг минерал бўлиб, зичлиги 2,7 гсм³, қаттиқлиги 3. Доломит (СaCO₃^.MgCO₃) рангсиз ѐки оқ, сарғиш ва қўнғирранг минерал. Зичлиги 2,8 гсм³, қаттиқлиги 3-4. Доломит магнезиал ва доломитли боғловчилар ишлаб чиқаришда хом ашѐдир. У кесилиб блоклар холида ва майдаланиб бетон учун йирик тўлдирувчи сифатида ишлатилади. Магнезит (MgCO₃) рангсиз, оқ, кулранг, сариқ, жигарранг минерал бўлиб, зичлиги 3,0 гсм³, қаттиқлиги 3,5- 4,5. Магнезит 1500-1650⁰С куйдирилиб юқори ҳароратга бардошли материаллар (ғишт, блок) ва 750-800⁰С куйдирилиб магнезиал боғловчи олинади.