Самиғов н. А. Бино

Бетон ва темирбетоннинг архитектура ѐдгорликларини таъмирлашда ишлатилиши

Тарихий монументал бинолар қурилишида бетон ва темирбетон ишлатилмаган бўлсада, ҳар бир ҳолатда зарурат юзасидан бетон ва конструкцияларни обидаларни таъмирлашда, айниқса ер остки қисмларини маҳкамлашда ишлатилмоқда. Бундан ташқари бетон ихтиро қилиниб монументал бинолар қурилишида ишлатилганига ҳам бир асрдан ошди, ва шу сабаб ушбу бинолар ҳам тарихий обидалар саналади.
Бино ва иншоотларнинг замин ва пойдеворларини бетонлар (майда донали бетонлар) билан мустаҳкамлашда Россия тажрибасидан мисоллар келтирамиз.
Россиянинг эски шаҳарларини (биноларни) таъмирлашда илдизсимон темирбетон свайлар (қозиқоѐқ) ишлатилмоқда.
Бундан мақсад замонавий ер ости урбанизацияси туфайли бўшашиб қолган ернинг юза қатламларига тушадиган юкламани ернинг мустаҳкамлиги юқори пастки қатламларига ўтказишдир.
Тарихий обидалар ҳолатига кўра кўпгина ҳолларда грунтга тушаѐтган юкламани чуқур мустаҳкам қатламларга қоқиладиган темирбетон свайлар билан таъмирлашнинг иложи бўлмайди. Бунда свайларни қоқишдан ҳосил бўладиган динамик кучланиш бинога шикаст етказиши мумкин.
Гидрогеологик режимлар ўзгариши туфайли ѐки обидаларга қўшимча юк қўйилганда, уларнинг мувозанати ўзгариши ҳолатида илдизсимон свайлар билан грунтни (бинони) маҳкамлаш самарали усул ҳисобланади.
Илдизсимон свайлар кичик диаметрда ерни бурғулаб, бетон қоришмасини босим остида юбориб ҳосил қилинади.
Улар ерга юзасига нисбатан исталган бурчакда қўйилади ва грунт билан бирга комплекс структура ҳосил қилади. Ушбу структурага обиданинг конструктив элементлари – пойдеворлар ва деворлар маҳкамланиши мумкин. Бирваракайига бинонинг деворлари, пойдеворлари ва залини мустаҳкамлаш бўйича илдизсимон бетон свайларни ўрнатиш (қуйиш)
схемаси 10.9- расмда берилган.
Бетон қоришмаси босим остида юборилгани сабабли свайнинг диаметри 30-50 % гача ортади. Свай диаметрининг узунлиги бўйлаб нотекис ортиши туфайли бетоннинг грунт билан бирга ишлаши яхшиланади.
Свай қуйиладиган скважина қазиш дизел ва электрдвигателли станокларда амалга оширилади. Сочилувчан грунтлар (супес, қум) кавланганда скважина металл қувурлар билан маҳкамланади.
Свай диаметри 18-60 мм бўлган металл қувур орқали 3-6 атм босимда бетон қоришмасини юбориб қуйилади.