Самиғов н. А. Бино

– расм. Черков дераза ойнасига чизилган Апостоллар расми (Германия)

Тарихий обидаларнинг шиша қисмлари турли сабабларга кўра бузилади. Шиша юзасида гигроскопик тузларнинг ҳосил бўлиши, яъни ажралаѐтган игначалардан иборат юпқа плѐнка сифатида бўлиши мумкин. Катта буюмлар учун эса нафақат шишанинг юзаси, балки ички қисми ҳам аста – секинлик билан емирилиши эҳтимолдан ҳоли эмас. Бу ҳолда буюмлар мўрт бўлиб қолади ва емирилиши натижасида ҳосил бўлаѐтган маҳсулотдан тозалаш мураккабдир.
Витраж ойналарининг одатда ифлосланиши жуда тез рўй беради. Витражларни тозалашнинг қийинлиги сабабли уларнинг қўрғошиндан ясалган металл қисмига зарар етказмасдан ишларни бажариш лозим. Витражларнинг шиша қисмлари одатда ѐғлиқ қурум ва атмосферадаги кислотали оксидларнинг ўтириши натижасида емирила бошлайди.
Ойналарни тозалаш учун натрий гексаметафосфат ва трилон Б асосидаги ювиш воситалари аралашмасидан фойдаланилади. Бундай таркиб асрашга яхши ѐрдам беради.
Емирила бошлаган шишанинг юзасини ҳимоялаш учун целлюлозанинг мураккаб эфирлари асосидаги локлардан фойдаланилади. Улар шиша юзаларига катта куч билан ѐпишади ва ташқи таъсирларга чидамли бўлади.
Таъмирланган ва консервацияланган дераза ойнасига ишланган расмлар

2. 
   - расмда келтирилган.
   

а) б)

2. – расм. Таъмирланган (а) ва консервацияланган (б) дераза ойналари.

Ойна юзалари ва мозаика шиша юзаларини таъмирлашда ва консервациялашда қопламаларнинг иссиқдан чизиқли кенгайиш коэффициенти шиша асосининг ушбу кўрсаткичига мос бўлиши керак.

2. Шиша ишлаб чиқариш

Шиша ишлаб чиқаришда асосий хом ашѐ сифатида кварц қуми, оҳактош, сода ва натрий сулфати ишлатилади. Шиша қоришмасини пишириш ҳароратини пасайтириш учун унга сода, натрий сулфати қўшилади. Агар кварц қуми ва содадан иборат қоришмадан шиша олинса, ним шаффоф сувда эрувчан шиша бўлади (Na₂Si0₃). Қоришма таркибига оҳактош ѐки доломитни киритиш шишанинг сувда эримаслигини таъминлайди.
Силикатли шиша 1500⁰С ҳароратда махсус шиша эритиш хумдонларида олинади. Масса ҳарорати 800-900⁰С га етганда силикатлар ҳосил бўлиш жараѐни бошланади. Ҳарорат 1150-1200⁰С бўлганда масса шаффофлашади, лекин таркибида ҳаво пуфакчалари кўп бўлади. Шиша массасидаги ҳаво аралашмалари 1500⁰С да чиқиб кетади ва шиша қиѐмига етади. Массани қолиплаш ҳарорати 200-300⁰С атрофида бўлиб, қуюқлиги кимѐвий таркибига боғлиқ. SiO₂, Al₂O₃, ZrO₂ оксидлари массани қуюқлаштирса, Na₂O, CaO, Li₂O оксидлари аксинча, суюқлаштиради. Шиша массасини эриган ҳолатда узоқ муддат ушлаш унинг структурасини аморф ҳолатидан кристалл ҳолатга қайта ўтишига олиб келади.
Силикат шишанинг оксид таркиби, % масса бўйича:
SiO₂-64-73; Al₂O₃-0,5-7,2; K₂O-0-5; Na₂O-10-15; CaO-2,5-26,5; MgO-0-4; Fe₂O₃-0-0,4; SO₃-0-0,5; В₂O₃-0-5.

Шиша массасига каолин, дала шпати (Al₂O₃) киритилиши унинг механик мустаҳкамлигини, термик ва кимѐвий чидамлигини оширади. Шиша хом ашѐси таркибига B₂O₃ қўшилса, унинг шишаланиши тезлашади ва кристалланиши камаяди. Рух оксиди (ZnO) шишанинг ҳарорат чизиқли кенгайиш коэффициентини камайтиради ва термик чидамлилигини оширади. Қўрғошин оксиди (РbО) оптик шиша ва биллюр тайѐрлашда ишлатилади.

Шиша ―қайиқ‖ усулида олиниб, чексиз шиша лентасини тортиш демакдир. Шиша қалинлиги тортиш тезлиги билан бошқарилади. Витрина ва кўзгу ойналари силлиқланади ва шаффофланади.

2.