Samarqand veterinariya medisinasi instituti «Hayvonlarning yuqumsiz kasalliklari, akusherlik va ginekologiya» kafedrasi

b)Mashg’ulotni borishi:Radioaktiv parchalanish qonuni. Radioaktiv nurlari ma’lum qonun asosida kechadi- xar bir radioizotop uchun uziga xos tezligi bilan kechadi. Xar bir ma’lum vaqtda yadrodan ma’lum miqdorda alfa, betta zarrachalari va gamma nurlari ajraladi. Parchalanish tezligi hech qanday oddiy ta’surot bilan
o’zgartirilmaydi. Faqat maxsus ta’surot kerak. Radioaktiv yadrosida kechadigon o’zgarishlar. (2 jadval.). quydagi turlari mavjud:
1.-Alfa parchalanish
2.-Betta manfiy yoki elektron parchalanish.
3.-Betta musbat yoki pozitron parchalanish.
4.-Elektronni qavatdan qavatga o’tish yo’li bilan parchalanish.
5.-Izomerli utish bilan uzgarish.
1. Alfa parchalanish, asosan og’ir yadroli radioizotoplarda yuz beradi-yadrodan alfa zarracha ajralish natijasida paydo bo’lgan elementning atom ogirligi 4ga tartib raqami 2ga raqamga kamayadi, yangi izotop yoki element Mendeleyev jadvalidan ikki elementga chapdan joylashadi. Uz vaqtida bu parchalanish ikki turga bo’linadi:
A). Ko’p bosqichli parchalanish.- Urandan parchalanish natijasida-toriy - radiy - poloniy - v.x.k. qo’rg’oshingacha parchalanadi.
B). Bir bosqichli alfa parchalanish. Bu reaksiyalar, ko’p bosqichli reaksiyalarining bir bosqichi yoki bir segmenta parchasidir.
2. Elektron yoki betta ma’nfiy parchalanish mustahkam elementlarda uchraydi. Radioizotoplar yadrosidan manfiy betta zarrachalar ajralishi i natijasida yadrodagi neytron (protonga aylanadi. Yangi paydo bo’lgan ) izotopning massasini og’irligi o’zgarmaydi, ammo tartib raqami- elektron soni bittaga o’zgaradi. Va Mendeleyev jadvalidan unga siljiydi. Pozitron - 19K40 -20Ca40 (izobar), (ilova- oddiy kaliy tarkibida 0,08 radioaktiv kaliy mavjud.)
3.Betta musbat V+ - pozitron parchalanish. Tabiatda kamroq uchraydi. Odatda yengil yadroli izotoplarda va ko’pincha su’niy yo’l bilan oshiriladi. Tabiiy pozitron musbat parchalanish radioaktiv uglerotda uchraydi. 6C11-——5B 11. Pozitron ajralishda, pozitron elektronga aylanadi( bir biriga izobar) massasi uzgarmaydi. Tartib raqami bittaga kamayadi. Mendelev jadvali bo’yicha yadroni siljishi bittaga chapga.
4. Elektronni qavatdan qavatga o’tishi- yadrodan zarrachalar ajralib chiqishi uchun energiya yetishmagan radioizotoplarda kuzatiladi. Ma’lum kuchlar bitta elektronni birinchi « K» kavatidan tortib oladi.Bu elektron urniga birinchi qavatga ikkinchi qavatdan bitta elektron o’tadi.Uni urniga bitta elektron uchinchi qavatdan o’tadi. 3-ga -4dan, 4ga -4dan va x.k.z.
Qavatdan qavatga elektron o’tishi ma’lum darajada gamma nuri shaklida ajratiladi. Bir proton neytronga aylanadi. Natijada paydo bo’lgan yangi element Mendeleyev jadvalidan bir joy chapga siljiydi. Marganes AK. -Mg54 + Mn53.
5.Izomerli o’tish- radioaktiv parchalanish reaksiyasi tugatilishidan oldingi holat. Yani oldingi radioizotop parchalanish natijasida paydo bo’lgan. Parchalanish davom etilishi uchun energiya yetmasligi va zarrachalar ajratoolmasligi, uning yadrosida ma’lum darajada energiya borligini bildiradi - bu holat metastabil yoki oraliq holati deb aytiladi. Energiya ajralishi bilan izotop tinchlanadi.