Samarqand veterinariya medisinasi instituti «Hayvonlarning yuqumsiz kasalliklari, akusherlik va ginekologiya» kafedrasi

2. Amaliy mashg’ulot. RADIOAKTIV IZOTOPLARNING AKTIVLIGINI ANIQLASH. (RADIOAKTIV YEMIRILISH).


Reja:

1. 
   Radioaktiv izotoplar yadrosida kechadigan o’zgarish turlari.
   
2. 
   Radijaktiv yemirilish.
   

Kerakli jixozlar:
Halat, chepchik,radiometr,dozimetr, tarqatma materiallar.
Jadval,Radioaktiv oila, «Uran-toriy 235-238».
Radioaktiv izotoplarni parchalanish tasnifi.
Radioaktiv izotoplar yadrosida kechadigan o’zgarishlar.
Nurlarning moddadan o’tish qonuni.
Qo’rg’oshin g’ishti, 30sm qalinlikdagi yog’och, shisha, plestiglaz.
kalkulyator, tarqatma materiallar. .I.D.Mendeleyev kimiyoviy elementlar jadvali. Radioaktiv izotoplarni aktivligini aniklash formulalari.
A.Mashg’ulotning borishi: Radioaktiv izotoplarni aktivligini aniklash uchun 5 arefmetik formulalar qo’llaniladi:
1. S= - 1,13 x 10¹³ T sek.
2. S= - ———— Tmin.
3. s= - -——— T soat.
4. S= - -———— T kun
5. S= - ———-— T yil.
Bu yerda S= modda aktivligi. A= atom massasi. T=parchalanish davriga. (2-jadval talabalar tomonidan ko’chiriladi va izoh beriladi.)
Yuqorida keltirilgan formulalarga Radioaktiv oilaga kiradigan elementlardan T-parchalanish davriga to’g’ri keladigan izotop olinib massasi parchalanish davriga ko’paytiriladi. Aniqlangan son arefmetik ko’rsatgichga bo’linib, radioaktiv moddani aktivligini yoki ochiq havoda tarqalish va nurlanish kuchini bildiradi. Hamda zarrachalar tarqalishida, atom elektronlari va elektr maydoni bilan to’qnashib energiyasi ionizasiyada yo’qoladi. Ionizasiya bu elektronlarni atomdan uzulishi va atom molekularini qo’zg’alishi, hamda parchalanishi natijasida ionlar hosil bo’lishidir.
Misol: S=—————— = sek-rodon=
Talabalarga quydagi misolni yechish ta’klif etiladi. (Radioaktiv oilalar jadvalidan foydalanib).har bir misolga 3-5 minut.
Yuqorida ko’rsatilgan prosseslar natijasida radioaktiv nurlanishning moddalar «Aktivlashtirilgan moddani» Susaytirish qonuniga asoslanadi. Yuqorida ko’rsatilgan-aniqlangan moddalar aktivligini nurlanish darajasini Qurilarda ko’rsatib bo’larning kerak bo’lganda nurlanish darajasini pasaytirish qonunini ishlatadilar.
«Hulosa». Bizga ma’lumki Alfa va betta zarrachalar ta’siri Gamma radioaktivligdan farqlanadi. Gamma- nurlarni oldida qanaqa to’sig’lar bo’lmasin, energetik darajasi 8 MEV va oshiq bo’lsa Gamma kvantlarni butunlay to’xtatib bo’lmaydi va qo’ydagicha ifodalanadi: A=Lo-I gamma yani A-gamma nurlar to’sig’idan keyingi aktivligi. Lo- to’sig’gacha nurlarni aktivligi. Gamma-1 sm to’sig’ni kechishida alfa nurlanish-kuchsizlanish koffisienti.
Misol: 4sm qalinlikdagi qurg’oshin, 30 sm yer qatlami yoki yog’ochdan gamma nurlari o’tishda faqat 50% yo’qotadi. Radioaktiv moddalarni aktivligini pasaytirish uchun maxsus usullar mavjud. Maxsus muxofaza ekranlari. Past mollekulyar shishalarga chuyon, qurg’oshin aralishtiriladi. Maxsus rezina poyafzal, baxilla, fartug, qulqoplar radioaktivlikni50% yo’qotadi.